PRVDENS fabula eft et ex intimis moribus defumpta. Senfus vero talis, ne homines nimium fibi placeant, exiftimantes virtutis fuae fpecimen eos apud omnes in pretio et gratia ponere poffe. Id enim fuccedere pro natura et moribus eorum, quos ambiunt et colunt; qui fi homines funt nullis ipfi dotibus et ornamentis infigniti; fed tantum ingenio funt fuperbo et maligno (id quod fub figura Junonis repraefentatur) tum vero norint fibi exuendam prorfus effe omnem perfonam, quae vel minimum prae fe ferat decoris et dignitatis: atque decipere fe plane, fi alia via infiftant; neque fatis effe fi obfequii deformitatem praeftant, nifi omnino fe in perfonam abjectam et degenerem

mutent.

XVII. CVPIDO, five atomus.

QVAE de Cupidine five Amore dicta funt a poëtis, in eandem perfonam proprie

do recipiatur. Narrant itaque Amorem omnium deorum fuiffe antiquiffimum,

convenire non poffunt: ita tamen difcrepant, ut confufio perfonarum rejiciatur,

atque adeo omnium rerum, excepto chao, quod ei coaevum perhibetur; chaos autem a prifcis viris nunquam divino honore, aut nomine Dei infignitur. Atque Amor ille prorfus fine parente introducitur; nifi quod a nonnullis ovum Noctis fuiffe traditur. Ipfe autem ex Chao et deos et res univerfas progenuit. Ejus autem attributa ponuntur numero quatuor, ut fit infans perpetuus, caecus, nudus, fagittarius. Fuit et Amor quidam alter, Deorum natu minimus, Veneris filius; in quem etiam antiquioris attributa transferuntur, et quodam modo competunt.

FABVLA ad cunabula naturae pertinet et penetrat. Amor ifte videtur effe appetitus, five ftimulus materiae primae, five (ut explicatius loquamur) motus naturalis atomi. Haec enim eft illa vis antiquiffima et unica, quae ex materia omnia conftituit et affingit. Ea omnino fine parente eft; id eft, fine caufa. Caufa enim effectus veluti parens eft: hujus autem virtutis caufa nulla poteft effe in natura (Deum enim femper excipimus). Nihil enim hac ipfa prius; itaque efficiens nulla: neque aliquid naturae notius; ergo nec genus nec forma; quamobrem quaecunque ea tandem fit, pofitiva eft et furda. Atque etiam fi modus ejus et proceffus fciri daretur; tamen per caufam fciri non poteft; cum fit poft Deum caufa caufarum, ipfa incaufabilis. Neque fortaffe modum ejus intra inquifitionem humanam fifti, aut comprehendi poffe fperandum eft; itaque merito fingitur ovum a Nocte exclufum; certe fanctus philofophus ita pronuntiat; Cuncta fecit pulchra tempeftatibus fuis, et mundum tradidit difputationibus eorum, ita tamen ut non inveniat bomo opus, quod operatus eft Deus a principio ufque ad finem. Lex enim fummaria naturae, five virtus iftius Cupidinis, indita primis rerum particulis a Deo ad coitionem, ex cujus repetitione et multiplicatione omnis rerum varietas emergit et conflatur; cogitationem mortalium perftringere poteft, fubire vix poteft. Philofophia autem Graecorum invenitur in rerum materiatis principiis inveftigandis magis acuta et folicita; in principiis autem motus (in quibus omnis operationis vigor confiftit) negligens et languida. In hoc autem, de quo agimus, prorfus caecutire et balbutire videtur: etenim Peripateticorum opinio, de ftimulo materiae per privationem, fere non ultra verba tendit, et rem potius fonat, quam fignat. Qui autem hoc ad Deum referunt, optime illi quidem, fed faltu, non gradu afcendunt: eft enim proculdubio unica et fummaria lex, in quam natura coit, Deo fubftituta: ea ipfa, quae in fuperiore textu illo verborum complexu demonftratur. Opus, quod operatus eft Deus a principio uf que ad finem. Democritus autem, qui altius rem perpendit, poftquam atomum dimen

fione

fione nonnulla, et figura inftruxerat, unicum Cupidinem five motum primum ei attribuit fimpliciter, et ex comparatione alterum. Omnia enim ad centrum mundi ferri putavit proprie; quod autem plus materiae habet, cum celerius ad centrum feratur, illud, quod minus habet, percuffione fummovere et in contrarium pellere. Verum ista meditatio angufta fuit, et ad pauciora quam par erat refpiciens. Neque enim aut corporum coeleftium in orbem converfio, aut rerum contractiones et expanfiones ad hoc principium reduci, aut accommodari poffe videntur. Epicuri autem opinio de declinatione atomi et agitatione fortuita, ad nugas rurfus et ignorationem rei lapfa eft. Itaque nimio plus quam optaremus, illud apparet, iftum Cupidinem nocte involvi. Itaque de attributis videamus. Elegantiffime defcribitur Cupido infans, pufillus et perpetuus; compofita enim grandiora funt et aetatem patiuntur; prima autem rerum femina, five atomi, minuta funt, et in perpetua infantia permanent. Etiam illud veriffime, quod nudus; cum compofita univerfa recte cogitanti perfonata et induta fint; nihilque proprie nudum fit praeter primas rerum particulas. Illa autem de caecitate Cupidinis fapientiffima allegoria eft. Ifte enim Cupido (qualifcunque is fit) minimum videtur habere providentiae; fed fecundum illud, quod proximum fentit, greffum et motumfuum dirigere; ut caeci palpando folent; quo magis admirabilis eft providentia illa fumma divina, quia ex rebus providentia maxime vacuis et expertibus et quafi caecis, certa tamen et fatali lege, iftum ordinem et pulchritudinem rerum educit. Vltimum attributum ponitur, quod fagittarius fit, hoc eft, quod ifta virtus talis fit, ut operetur ad diftans. Quod enim ad diftans operatur, tanquam fagittam emittere videtur: quifquis autem atomum afferit, atque vacuum (licet iftud vacuum intermiftum ponat, non fegregatum) neceffario virtutem atomi ad diftans introducit: neque enim, hac dempta, aliquis motus (propter vacuum interpofitum) excitari poffet, fed omnia torperent et immobilia manerent. Quod autem ad juniorem illum Cupidinem attinet, merito ut minimus deorum natu traditur, cum non ante fpecies conftitutas vigere potuiffet. In illius autem defcriptione allegoria ad mores deflectit et traducitur. Subeft tamen quaedam ejus cum illo antiquo conformitas. Venus enim generaliter affectum conjunctionis et procreationis excitat; Cupido ejus filius affectum ad individuum applicat. Itaque a Venere eft generalis difpofitio, a Cupidine magis exacta fympathia: atque illa a caufis magis propinquis pendet; haec autem a principiis magis altis et fatalibus, et tanquam ab antiquo illo Cupidine, a quo omnis exquifita fympathia pendet.

XVIII. DIOMEDES, five zelus.

DIOMEDES cum magna et eximia gloria floreret et Palladi percarus effet, exftimulatus ab ea eft (et ipfe promptior quam oportebat) ut fi forte Veneri in pugna occurreret, illi neutiquam parceret; quod et ille audacter exfecutus eft, et Veneris dextram vulneravit. Hoc facinus ille ad tempus impune tulit, et rebus geftis clarus et inclytus in patriam rediit; ubi domeftica mala expertus, ad exteros in Italiam profugit. Ibi quoque initia fatis profpera habuit, et regis Dauni hofpitio, et donis cultus et ornatus eft, et multae illi ftatuae per eam regionem exftructae. Sed fub primam calamitatem, quae populum, ad quem diverterat, afflixit, ftatim fubiit Daunum cogitatio, fe intra penates fuos duxiffe hominem impium, et diis invifum, et theomachum, qui deam, quam vel tangere religio erat, ferro invaferat et violaverat. Itaque ut patriam fuam piaculo obftrictam liberaret, nihil hofpitii jura reveritus, cum ei jus religionis videretur antiquius, Diomedem fubito obtruncat; ftatuas et honores ejus proIterni et aboleri jubet. Neque hujufmodi gravem cafum vel miferari tutum erat ; fed

et

jet ipfi comites ejus, cum mortem ducis fui lugerent, et queftibus omnia implerent, n aves quafdam ex genere olorum mutati funt, qui et ipfi fub mortem fuam quiddam dulce et lugubre fonant.

HABET haec fabula fubjectum rarum et fere fingulare. Neque enim memoriae proditum eft in aliqua alia fabula, heroëm ullum praeter unum Diomedem ferro violaffe aliquem ex diis. Atque certe videtur fabula imaginem in illo depinxiffe hominis et fortunae ejus, qui ex profeffo hunc finem actionum fuarum fibi proponit et deftinat, ut cultum aliquem divinum, five fectam religionis, licet vanam et levem, vi et ferro infectetur et debellet. Quamquam enim cruenta religionis diffidia veteribus incognita effent (cum dii ethnici zelotypia, quod eft Dei veri attributum, non tangerentur) tamen tanta et tam lata videtur fuiffe prifci feculi fapientia, ut quae experiundo non nof fent, tamen meditatione et fimulacris comprehenderent. Qui itaque fectam aliquam religionis, licet vanam et corruptam, et infamem (id quod fub perfona Veneris fignificatur) non vi rationis et doctrinae, et fanctitate vitae, atque exemplorum et auctoritatum pondere, corrigere et convincere; fed ferro et flamma, et poenarum acerbitate exfcindere, et exterminare nituntur: incenduntur fortaffe ad hoc ipfum a Pallade; id eft, prudentia quadam acri et judicii feveritate, quarum vigore et efficacia hujufmodi errorum fallacias et commenta penitus introfpiciunt: et ab odio pravitatis et zelo bono; et ad tempus fere magnam gloriam adipifcuntur, atque a vulgo (cui nihil moderatum, gratum effe poteft) ut unici veritatis et religionis vindices (cum caeteri tepidi videantur et meticulofi) celebrantur et fere adorantur. Attamen haec gloria et felicitas raro ad exitum durat: fed omnis fere violentia, nifi morte celeri viciffitudines rerum effugiat, fub finem improfpera eft. Quod fi eveniat ut rerum commutatio fiat, et fecta illa profcripta et depreffa vires acquirat et infurgat, tum vero hujufmodi hominum zeli et contentiones damnantur, et nomen ipfum odio eft, et omnes honores eorum in opprobrium definunt. Quod autem ab hofpite interfectus eft Diomedes; id eo fpectat, quod religionis diffidium, etiam inter conjunctiffimos, infidias et proditiones excitet. Illud vero de luctu ipfo, et querimoniis minime toleratis, fed fupplicio affectis, hujufmodi eft, ut moneat, in omni fere fcelere miferationi hominum locum effe, ut etiam qui crimina oderunt, perfonas tamen et calamitates reorum, humanitatis caufa, commiferentur; extremum autem malorum effe, fi mifericordiae commmercia interdicantur. Atque tamen in caufa religionis et impietatis, etiam miferationes hominum notari et fufpectas effe. Contra vero comitum Diomedis, id eft, hominum, qui ejufdem funt fectae et opinionis, querimoniae et deplorationes argutae admodum et canorae effe folent, inftar olorum, aut avium Diomedis; in quo etiam illa pars allegoriae nobilis eft et infignis; eorum, qui propter caufam religionis fupplicia fubeunt, voces fub tempus mortis, tanquam cycneas cantiones, animos hominum mirum in modum flectere, et in memoriis et fenfibus eorum diutiffime inhaerere et permanere.

XIX. DAEDALVS, five machanicus.

SAPIENTIAM atque induftriam mechanicam, atque in illa artificia illicita, et ad pravos ufus detorta, antiqui adumbraverunt fub perfona Daedali, viri ingeniofiffimi, fed execrabilis: hic ob condifcipulum et aemulum occifum exulaverat, gratus tamen in exilio regibus et civitatibus erat, atque multa quidem et egregia opera tam in honorem deorum, quam ad exornationem et magnificentiam urbium et locorum publicorum exftruxerat et effinxerat; fed tamen nomen ejus maxime celebratur ob illicita. Fabricam enim libidini Pafip haës fubminiftravit, ut cum tauro mifceretur; adeo ut ab

I

hujus viri fcelerata induftria et ingenio perniciofo monftrum illud Minotaurus, pubem ingenuam devorans, ortum traxerit infelicem ac infamem. Atque ille malum malo tegens et cumulans, ad fecuritatem hujus peftis labyrinthum excogitavit et exftruxit: opus fine et deteftatione nefarium, artificio infigne et praeclarum: ac poftea rurfus, ne malis artibus tantum innotefceret; atque ut fcelerum remedia (non folum inftrumenta) ab eodcm peterentur; etiam confilii ingeniofi auctor erat de filo, per quod errores labyrinthi retexerentur. Hunc Daedalum Minos magna cum feveritate atque diligentia et inquifitione perfecutus eft; ille tamen femper et perfugia et effugia reperiebat. Poftremo cum volandi peritiam filium Icarum edocuiffet, ille novitius, et artem oftentans, a coelo in aquam decidit.

PARABOLA videtur effe ejufmodi. In ipfo introitu ejus ea, quae apud excellentes artifices excubat, et miris modis dominatur, invidia notatur; nullum enim genus hominum ex invidia, eaque acerba, et tanquam interneciva, magis laborat. Accedit nota de genere poenae inflicto minus politice et provide: ut Daedalus exulet. Etenim opifices praeclari id habent, ut apud omnes fere populos fint acceptiffimi: adeo ut exilium praeftanti artifici vix fupplicii loco fit. Nam aliae vitae conditiones et genera extra patriam non facile florere poffunt. Artificum autem admiratio propagatur et augetur apud exteros et peregrinos, cum infitum animis hominum fit illud, ut populares fuos, quoad opificia mechanica, in minori pretio habeant. De ufu autem artium mechanicarum, quae fequuntur, manifefta funt; multum enim illis debet vita humana, cum plurima et ad religionis apparatum, et ad civilium decus, et ad univerfae vitae culturam, ex illarum thefauris collata fint: veruntamen ex eodem fonte emanant inftrumenta libidinis, atque etiam inftrumenta mortis. Miffa enim arte lenonum, venena quaefitiffima, atque tormenta bellica, atque hujufmodi peftes (quae mechanicis inventis debentur) probe novimus, quantum Minotaurum ipfum faevitia et pernicie fuperârint. Pulcherrima autem allegoria eft de labyrintho, qua natura generalis mechanicae adumbratur. Omnia enim mechanica, quae magis funt ingeniofa et accurata, inftar labyrinthi cenferi poffint; propter fubtilitatem, et variam implicationem, et obviam fimilitudinem, quae vix ullo judicio, fed tantum experientiae filo regi et difcriminari poffunt. Nec minus apte adjicitur, quod idem ille, qui labyrinthi errores invenit, etiam fili commoditatem monftravit; funt enim artes mechanicae, veluti ufus ambigui, atque faciunt et ad nocumentum, et ad remedium, et fere virtus earum feipfam folvit et retexit. Artificia autem illicita, atque adeo artes ipfas faepius perfequitur Minos; hoc eft, leges, quae illas damnant et earum ufum populis interdicunt. Nihilominus illae occultantur et retinentur, et ubique et latebras et receptum habent; quod et bene notatum eft in re non multum diffimili a Tacito fuis temporibus, de mathematicis et genethliacis, genus (inquit) hominum, quod in civitate noftra femper et retinebitur et vetabitur. Et tamen artes illicitae et curiofae cujufcunque generis tractu temporis, cum fere quae polliceantur non praeftant (tanquam Icari de coelo) de exiftimatione fua decidunt et in contemptum veniunt, et nimia ipfa oftentatione pereunt. Et certe fi verum omnino dicendum eft, non tam feliciter legum fraenis coërcentur, quam coarguuntur ex vanitate propria.

F

XX. ERICHTHONIVS, five impoftura.

ABVLANTVR poëtae Vulcanum pudicitiam Minervae folicitâffe, atque fubinde cupidine incenfum, vim adhibuiffe, atque in ipfa lucta femen in terram effudisse, ex quo Erichthonium natum effe, qui (partes fuperiores) decora et grata erat corporis VOL. V. compage,

Nnn

compage, femora autem et tibiae fuberant in anguillae fimilitudinem, exilia et deformia: cujus deformitatis cum ipfe fibi confcius effet, eum primum curruum ufum inveniffe, ut quod in corpore magnificum erat, oftentaret, probrum autem tegeret.

HvJVs fabulae mirae et prodigiofae ea fententia effe videtur: artem, quae fub perfona Vulcani ob multiplicem ignis ufum repraefentatur, quoties per corporum omnimo--. das vexationes, naturae vim facere, eamque vincere ac fubigere contendat (natura autem fub perfona Minervae, ob operum folertiam adumbratur) ad votum et finem deftinatum raro pertingere; fed tamen multa machinatione et molitione (tanquam lucta) intercidere atque emitti generationes imperfectas, et opera quaedam manca, afpectu fpeciofa, ufu infirma et claudicantia; quae tamen impoftores multo et fallaci appa-ratu oftentant, et veluti triumphantes circumducunt. Qualia fere et inter produc tiones chemicas, et inter fubtilitates et noyitatcs mechanicas faepius notare licet; praefertim cum homines potius propofitum urgentes, quam ab erroribus fuis fe recipientes, cum natura colluctentur magis quam debito obfequio et cultu ejus amplexus

petant.

XXI. DEVCALION, five reftitutio..

N ARRANT poëtae, exftinctis prorfus prifci orbis incolis per diluvium univerfale,. cum foli reftarent Deucalion et Pyrrha, qui ardebant defiderio pio et inclyto inftaurandi generis humani, eos hujufmodi oraculum excepiffe: voti compotes futuros, fi offa matris acciperent et poft fe jacerent: quod illis primo magnam triftitiam et de-. fperationem incuffit: cum, aequata rerum facie per diluvium, fepulchri perfcrutatio omnino res fine exitu effet: fed tandem intellexerunt lapides terrae (cum tellus omni-um mater habeatur) ab oraculo fignificari..

FABVLA arcanum naturae recludere videtur, et errorem animo humano familiarem corrigere; hominis enim imperitia judicat rerum renovationes five inftaurationes, ex earundem putredine et reliquiis (ut Phoenicem ex cinere propria) fufcitari poffe, quod nullo modo convenit, cum hujufmodi materiae fpatia fua confecerint, et ad initia ipfarum rerum prorfus ineptae fint. Itaque retrocedendum ad principia magis communia.

-XXII. NEMESIS, five vices rerum.

N EMESIS traditur fuiffe dea, omnibus veneranda, potentibus et fortunatis etiam

metuenda. Ea Noctis et Oceani filia fuiffe perhibetur. Effigies autem ejus defcribitur talis. Alata erat, etiam coronata; in manibus autem geftabat dextra haftam e fraxino, finiftra phialam, in qua inclufi erant Aethiopes: infidebat autem cervo.

PARABOLA ejufmodi effe videtur; nomen ipfum Nemefis vindictam, five retributionem fatis aperte fignificat: hujus enim deae officium, et adminiftratio in hoc fita erat, ut beatorum conftanti et perpetuae felicitati, inftar tribuni plebis, intercederet, ac illud fuum Veto interponeret: neque folum infolentiam caftigaret, verum etiam rebus profperis, licet innocentibus et moderatis, rerum adverfarum vices rependeret; ac fi neminem humanae fortis ad convivia deorum admitti mos effet, nifi ad ludibrium: equidem cum illud capitulum apud C. Plinium perlego, in quo ille infortunia et miferias Augufti Caefaris collegit, quem omnium hominum fortunatiffimum exiftimabam, quique artem etiam quandam utendi fruendi fortuna habebat, ac cujus in animo nil tumidum, nil leve, nil molle, nil confufum, nil melancholicum, annotare licet (ut ille etiam fponte mori aliquando deftinâffet) hanc deam magnam et praepotentem effe