funt: ut actiones rebellium, et famae feditiofae genere et ftirpe non differant; fed veluti sexu tantum, cum iftae muliebres videantur, illae viriles.

CVI

X. ACTAEON et PENTHEVS, five curiofus.

VRIOSITAS humana in fecretis rimandis, et eorum notitia appetitu male fano concupifcenda, et prenfanda, duplici exemplo apud antiquos coercetur: altero Actaeonis, altero Penthei. Actaeon, cum Dianam imprudens et cafu fine vefte vidiffet, in cervum verfus, a canibus, quos alebat, dilaceratus eft. Pentheus, cum facrificiorum Bacchi occultorum, confcenfa arbore, fpectator effe voluiffet, furore percitus eft. Fuit autem Penthei dementia ejus generis, ut res congeminâffe exiftimaret, et duo foles et rurfus duae Thebae ei ob oculos verfarentur; adeo ut, cum Thebas properaret, ftatim alteris Thebis confpectis retraheretur: atque hoc modo perpetuo et irrequiete furfum et deorfum ferretur.

Eumenidum veluti demens videt agmina Pentheus,
Et folem geminum, et duplices fe oftendere Thebas.

FABVLARVM prima, ad fecreta principum; fecunda, ad fecreta divina pertinere videtur. Qui enim principibus non admifli, et praeter eorum voluntatem fecretorum confcii funt, odium certiffimum apud eos confequuntur. Itaque gnari fe peti, et occafiones captari, vitam degunt, cervorum more, timidam et fufpicionibus plenam. Quin et illud faepius accidit, ut a fervis et domefticis, in gratiam principum, accufentur et fubvertantur. Vbi enim principis offenfio manifefta eft; quot fervi, tot fere proditores effe confueverunt; ut Actaeonis fatum illos maneat. Alia eft Penthei calamitas. Qui enim aufu temerario, mortalitatis parum memores, per excelfa naturae et philofophiae faftigia (tanquam arbore confcenfa) ad myfteria divina afpirant, his poena propofita eft, perpetuae inconftantiae, et judicii vacillantis et perplexi. Cum enim aliud fit lumen naturae, aliud divinum; ita cum illis fit, ac fi duos foles viderent. Cumque actiones vitae et decreta voluntatis ab intellectu pendeant, fequitur etiam ut non minus voluntate, quam opinione, haefitent nec fibi omnino conftent: itaque et duas Thebas fimiliter vident. Per Thebas enim actionum fines defcribuntur (cum Thebis Pentheo effet domus et perfugium). Hinc fit, ut nefciant quo fe vertant, fed, de fumma rerum incerti et fluctuantes, tantum fubitis mentis impulfibus in fin-gulis circumagantur.

XI. ORPHEVS, five philofophia.

FABVLA de Orpheo vulgata, nec tamen interpretem fidum per omnia fortita, philofophiae univerfae imaginem referre videtur. Perfona enim Orphei, viri admirandi et plane divini, et omnis harmoniae periti, et modis fuavibus cuncta vincentis, et trahentis, ad philofophiae defcriptionem facili tranfitu traducitur. Labores enim Orphei labores Herculis, quemadmodum opera fapientias opera fortitudinis, dignitate et potentia fuperant. Orpheus, ob amorem uxoris, morte immatura praereptae, fretus lyra, ad inferos defcendere fibi in animum induxit, ut manes deprecaretur; neque fpe fua decidit. Nam, placatis manibus et delinitis fuavitate cantus, et modulationibus, tantum apud eos potuit, ut ei uxorem fecum abducere indultum fit: ea tamen lege, ut illa eum a tergo fequeretur, ipfe autem antequam ad luminis oras perventum effet ne refpiceret. Quod cum ille nihilominus, amoris et curae impatientia (poftquam fere in tuto effet) feciffet, rupta funt foedera: atque illa ad inferos gradu praecipiti relapfa eft. Ab illo tempore Orpheus, moeftus, et mulierum ofor, in foli

VOL. V.

Aen. iv. 469.

tudines profectus eft, ubi eadem cantus et lyrae dulcedine primo feras omnigenas ad fe traxit, adeo ut, naturam fuam exuentes, nec irarum aut ferocitatis memores, nec libidinis ftimulis et furoribus praecipites actae, nec ingluviem fatiare, aut praedae inhiare amplius curantes, in morem theatri, illum circumftarent, benignae et manfuetae inter fe factae, et tantum lyrae concentui aures praebentes. Neque is finis, fed tanta muficae vis et potentia fuit, ut etiam fylvas moveret, et lapides ipfos, ut illa quoque fe transferrent, et fedes fuas circa eum, ordine et modo decenti, ponerent. Haec ei cum ad tempus feliciter et magna cum admiratione ceffiffent; tandem Thraciae mulieres ftimulis Bacchi percitae, primo cornu raucum et immane fonans inflârunt: ex eo, propter ftrepitum, muficae fonus amplius audiri non potuit: tum demum foluta virtute, quae ordinis et focietatis iftius erat vinculum, turbari coeptum eft, et ferae fingulae ad naturam fuam redierunt, et fe invicem ut prius perfecutae funt; neque lapides aut fylvae fuis manfere locis: Orpheus autem ipfe tandem a mulieribus furentibus difcerptus eft, et fparfus per agros; ob cujus mortis moerorem Helicon (fluvius Mufis facer) aquas fub terram indignatus condidit, et per alia loca caput rurfus extulit.

SENTENTIA fabulae ea videtur effe. Duplex eft Orphei cantio: altera ad placandos manes: altera ad trahendas feras et fylvas. Prior ad naturalem philofophiam, pofterior ad moralem et civilem aptiffime refertur. Opus enim naturalis phiJofophiae longe nobiliffimum, eft ipfa reftitutio et inftauratio rerum corruptibilium, et (hujufce rei tanquam gradus minores) corporum in ftatu fuo confervatio, et diffolutionis et putredinis retardatio. Học fi omnino fieri detur, certe non aliter effici poteft, quam per debita er exquifita naturae temperamenta, tanquam per harmoniam lyrae, et modos accuratos. Et tamen cum fit res omnium maxime ardua, effectu plerumque fruftratur; idque (ut verifimile eft) non magis aliam ob caufam, quam per curiofam et intempeftivam fedulitatem et impatientiam. Itaque philofophia, tantae rei fere impar, atque idcirco merito moefta, vertit fe ad res humanas, et in animos hominum, fuafu et eloquentia, virtutis, et aequitatis, et pacis amorem infinuans, populorum coetus in unum coire facit; et juga legum accipere, et imperiis fe fubmittere, et affectuum indomitorum oblivifci, dum praeceptis et difciplinae aufcultant, et obtemperant: unde paulo poft aedificia extruuntur, oppida conduntur, agri et horti arboribus conferuntur; ut lapides et fylvas non abs re convocari et transferri dictum fit. Atque ifta rerum civilium cura rite atque ordine ponitur poft experimentum corporis mortalis reftituendi fedulo tentatum, et ad extremum fruftratum: quia mortis neceffitas inevitabilis, evidentius propofita, hominibus ad aeternitatem meritis et nominis fama quaerendam animos addit. Etiam prudenter in fabula additur, Orpheum a mulieribus et nuptiis alieno animo fuiffe, quia nuptiarum delinimenta, et liberorum charitates, homines plerumque a magnis et excelfis erga refpublicas meritis avertunt, dum immortalitatem propagine, non factis, affequi fatis habent. Verum et ipfa fapientiae opera, licet inter humana excellant, tamen et fuis periodis clauduntur. Evenit enim ut poftquam regna et refpublicae ad tempus floruerint, fubinde perturbationes, et feditiones, et bella oriantur; inter quorum ftrepitùs primo leges conticefcunt, et homines ad naturae fuae depravationes redeunt; atque etiam in agris, atque oppidis vaftitas confpicitur. Neque ita multo poft (fi hujufmodi furores continuentur) literae etiam, et philofophia certiffime difcerpitur: adeo ut fragmenta tantum ejus, in paucis locis, tanquam naufragii tabulae, inveniantur, et barbara tempora ingruant; Heliconis aquis fub terra merfis; donec, debita rebus viciffitudine, non iifdem fortaffe locis, fed apud alias nationes erumpant et emanent.

XII. COELVM,

XII. COELVM, five origines.

TRAI
RADVNT poëtae Coelum antiquiffimum deorum extitiffe; hujus partes genera
tionis a filio Saturno falce demeffas fuiffe. Saturnum autem fobolem numero-
fam generâffe: fed filios continuo devorâffe, tandem vero Jovem exitium effugiffe, et
adultum patrem Saturnum in Tartarum detrufiffe, et regnum accepiffe; quinetiam
patris genitalia eadem falce, qua ille Coelum exfecuerat, abfcidiffe, atque in mare pro-
jeciffe, inde Venerem natam effe. Poftea vero Jovis regnum vix confirmatum, duo
memorabilia bella excepiffe. Primum, Titanum, in quibus debellandis Solis operam
(qui folus ex Titanibus Jovis rebus favebat) egregiam fuiffe: fecundum Gigantum,
qui et ipfi fulmine et Jovis armis disjecti funt; quibus domitis, Jovem fecurum regnâffe.
FABVLA videtur aenigma de origine rerum, non multum difcrepans ab ea philofo-··
phia, quam poftea Democritus amplexus eft, qui apertiffime omnium aeternitatem
materiae afferuit, aeternitatem mundi negavit; in quo aliquanto própius ad verita-
tem verbi divini acceffit, cujus narratio materiam informem ante opera dierum ftatuit.
Sententia fabulae hujufmodi eft. Coelum effe concavum illud, five ambitum, quod.
materiam complectitur. Saturnum autem materiam ipfam, quae omnem generandi
vim parenti praefcidit. Summam enim materiae perpetuo eandem effe; neque ip-
fum quantum naturae crefcere aut minui. Agitationes autem, et motus materiae,.
primo imperfectas et male cohaerentes rerum compages produxiffe, et veluti tenta-
menta mundorum: dein aevi proceffu fabricam ortam effe, quae formam fuam tueri
et confervare poffet. Itaque priorem aevi diftributionem per regnum Saturni fignifi-
cari, qui ob frequentes rerum diffolutiones, et breves durationes, filiorum fuorum de-
vorator habitus eft: fecundam autem per regnum Jovis, qui continuas istas et trans--
itorias mutationes in Tartarum detrufit; qui locus perturbationem fignificat. Is locus
videtur effe fpatium inter ima coeli et interiora terrae medium; quo intervallo per-
turbatio et fragilitas et mortalitas five corruptio maxime verfatur. Atque durante
priore illa generatione rerum, quae fub regno Saturni tenuit, Venerem natam non
fuiffe. Donec enim in univerfitate materiae difcordia effet concordia potior et valen-
tior, mutatio per totum neceffario facta eft, atque in ipfa fabrica integrali. Tales
vero generationes rerum extiterunt, antequam Saturnus. exfectus effet. Hunc vero
generationis modum ceffantem alter ille modus continuo excepit, qui per Venerem fit,.
adulta et praevalida rerum concordia: ut mutatio tantum per partes procedat, inte-
gra et inconcuffa fabrica univerfali. Saturnum tamen detrufum et deturbatum, non
peremptum et exftinctum narrant, quia mundum in antiquam confufionem, et inter-
regna relabi poffe, opinio Democriti erat: quod Lucretius ne fuis temporibus eveniret.
deprecatus eft.

Quod procul a nobis flectat fortuna gubernans,

Et ratio potius, quam res, perfuadeat ipfa.

Poftquam autem mundus mole et vi fua confifteret, tamen otium ab initio non fuiffe. Nam fecutos primum in coeleftibus regionibus motus notabiles, qui virtute folis, in coeleftibus praedominante, ita fopiti funt, ut mundi ftatus confervaretur: poftea fimiliter in inferioribus; per inundationes, tempeftates, ventos, terrae motus magis univerfales, quibus etiam oppreffis et diffipatis, magis pacata ac durabilis rerum confpiratio et tranquillitas accrevit. Verum de ifta fabula utrumque pronunciari poteft, et fabulam philofophiam continere, et philofophiam rurfus fabulam. Novimus enini (ex fide) haec omnia nil aliud effe, quam fenfus jampridem ceffantia et defici

Lib. v. 198.

entia oracula: cum mundi et materia et fabrica ad creatorem veriffime referatur.

XIII. PROTEVs, five materia.

NARRANT poëtae Proteum Neptuno paftorem fuiffe; eundemque fenem et

vatem; vatem fcilicet praeftantiffimum et veluti ter maximum. Noverat enim non futura folummodo, fed et praeterita et praefentia, adeo ut, praeter divinationem, etiam omnis antiquitatis et omnium fecretorum nuncius ac interpres effet. Morabatur autem fub ingenti fpecu. Ibi ei mos erat fub meridiem gregem fuum phocarum numerare, atque deinde fomno fe dare. Qui autem opera ejus aliqua in re uti volebat, is non alio modo apud eum valere poterat, nifi eum manicis comprehenfum vinculis .conftringeret. Ille contra, ut fe liberaret, in omnes formas, atque rerum miracula, ignem, lympham, feras, fe vertere folebat; donec tandem in priftinam formam re ftitueretur.

SENSVS fabulae ad abdita naturae et conditiones materiae pertinere videtur. Sub Protei enim perfona materia fignificatur, omnium rerum poft Deum antiquiffima. Materia autem fub coeli concavo, tanquam fub fpecu, habitat. Neptuni autem mancipium eft, quia omnis materiae operatio et difpenfatio in liquidis praecipue exercetur. Pecus autem, five grex Protei, non aliud videtur effe, quam fpecies ordinariae animalium, plantarum, metallorum, in quibus materia videtur fe diffundere et quafi confumere; adeo ut poftquam iftas fpecies effinxerit, et abfolverit (tanquam penfo completo) dormire et quiefcere videatur, nec alias amplius fpecies moliri, tentare, aut pa rare. Atque haec eft Protei pecoris numeratio, et fubinde fomnus. Hoc autem fub meridiem, non auroram et vefperum, fieri dicitur; id eft, cum tempus jam venerit, quod fpeciebus ex materia debite praeparata et praedifpofita perficiendis et excludendis maturum fit, et quafi legitimum, et inter rudimenta earum et declinationes medium; quod nos fatis fcimus ex hiftoria facra fub tempus ipfum Creationis fuiffe; tum enim per virtutem illam divini verbi Producat, materia ad imperium creatoris, non per ambages fuas, fed fubito confluxit, et opus fuum in actum affatim perduxit, ac fpecies conftituit. Atque hucufque fabula narrationem fuam de Proteo libero et foluto cum pecore fuo complet. Nam univerfitas rerum, cum ftructuris et fabricis fpecierum ordinariis, eft materiae non conftrictae aut devinctae, et gregis materiatorum facies. Nihilominus fi quis peritus naturae minifter vim adhibeat materiae, et materiam vexet, atque urgeat, tanquam hoc ipfo deftinato et propofito, ut illam in nihilum redigat; illa contra (cum annihilatio, aut interitus verus, nifi per Dei omnipotentiam, fieri non poffit) in tali neceffitate pofita in miras rerum transformationes et effigies fe vertit: adeo ut tandem veluti in orbem fe mutet, et periodum impleat, et quafi fe reftituat, fi vis continuetur. Ejus autem conftrictionis feu alligationis ratio magis facilis erit et expedita, fi materia per manicas comprehendatur, id eft, per extremitates. Quod autem additur, in fabula, Proteum vatem fuiffe, et trium temporum gnarum, id cum materiae natura optime confentit. Neceffe eft enim, ut qui materiae paffiones et proceffus noverit, rerum fummam et earum, quae factae funt, et quae fiunt, et quae infuper futurae funt, comprehendat, licet ad partes et fingularia cognitio non extendatur.

XIV. MEMNON, five praematurus.

M EMORANT poëtae Memnonem Aurorae filium fuiffe. Ille armorum pulchri

tudine infignis, et aura populari celebris, ad bellum Trojanum venit, et ad fumma aufu praecipiti feftinans et anhelans, cum Achille, Graecorum fortiffimo certamen fingulare iniit, atque ejus dextra occubuit. Hunc Jupiter miferatus aves lugubre quiddam et miferabile perpetuo quiritantes ad exequias ejus et funeris decus excitavit; ejufdem ftatua quoque, folis orientis radiis percuffa, fonum flebilem edere folita fuiffe perhibetur.

FABVLA ad adolefcentum fummae fpei calamitofos exitus pertinere videtur. Illi enim tanquam Aurorae filii funt; atque inanium et externorum fpecie tumidi, majora fere viribus audent, atque heröes fortiffimos laceffunt, et in certamen depofcunt, et impari congreffu fuccumbentes, exftinguuntur: horum autem mortem infinita commiferatio fequi folet; nil enim inter fata mortalium tam flebile eft, tamque potens ad mifericordiam commovendam, quam virtutis flos immaturo exitu praecifus. Neque enim prima aetas ad fatietatem fcilicet, aut ad invidiam ufque duravit, quae moeftitiam in obitu lenire, aut mifericordiam temperare poffit; quinetiam lamentationes et planctus non folum tanquam aves illae funebres circa rogos eorum volitant, fed et durat hujufmodi miferatio et producitur: maxime autem per occafiones et novos motus, et initia magnarum rerum, veluti per folis radios matutinos, defideria eorum renovantur.

EL

XV. TITHONVS, five fatias.

LEGANS fabula narratur de Tithono, eum ab Aurora adamatum fuiffe, quae perpetuam ejus confuetudinem exoptans, a Jove petiit, ut Tithonus nunquam mori poffet: verum incuria muliebri oblita eft petitioni fuae et illud inferere, ut nec fenectute gravaretur. Itaque moriendi conditio ei erepta eft, fenium autem fecutum eft mirum et miferandum, quale confentaneum eft evenire ei, cui mors negatur, aetas perpetuo ingravefcit. Adeo ut Jupiter, hujufmodi fortem miferatus, tandem eum in cicadam converterit.

HAEC fabula ingeniofa adumbratio et defcriptio voluptatis effe videtur; quae à principio, velut fub tempus Aurorae, adeo grata eft, ut homines vota faciant ut gaudia hujufmodi fibi perpetua et propria fint, obliti fatietatem et taedium eorum, inftar fenii, ipfis non cogitantibus obventura. Adeo ut ad extremum, cum actiones voluptariae homines deferant, cupido vero et affectus non moriantur, fieri foleat ut homines fermonibus tantum et commemorationibus earum rerum, quae eis integra aetate voluptati fuerunt, fe oblectent. Quod in libidinofis et viris militaribus fieri videmus, cum illi impudicos fermones, hi facinora fua retractent, cicadarum more, quarum vigor tantum in voce eft.

XVI. PROCVS JVNONIS, five dedecus.

NARRANT poëtae Jovem, ut amoribus fuis potiretur, multas et varias formas fumpfiffe, tauri, aquilae, cycni, imbris aurei; cum autem Junonem folicitaret, vertiffe fe in formam maxime ignobilem, atque contemptui et ludibrio expofitam. Ea fuit miferi cuculi, imbre et tempeftate madefacti et attoniti, tremebundi, et femi

mortui.

PRVDEN'S