Page images
PDF
EPUB
[ocr errors]

XX. DE

CONSILI O.

SVMMA, quae intercedit inter homines, fides eft illa confilium impertiendi. Ete

nim in alio quovis fidei genere, partes tantum vitae aliis commendamus; terras, bona, liberos, exiftimationem, et alia negotia particularia; verum iis, quos nobis confiliarios adhibemus, omnia mandamus. Quanto magis, qui partes confiliariorum praeftant, ad omnem integritatem et finceritatem aftringuntur. Principes vel prudentiffimi, nullo modo in diminutionem auctoritatis accipiant, fi confilio virorum felectorum utantur. Quin et Deus ipfe confilio non vacat; fed inter nomina magna Filii fui benedicti ponit, ut confiliarius vocetur. Salomonis certe pronunciatum tale: In confilio ftabilitas. Res humanae proculdubio, aut primam, aut fecundam agitationem fubibunt: fi minus confultationum argumentis jactentur, certe fluctibus fortunae jactabuntur; plenaeque evadent, inconftantiae, et mutationum, modo texendae, modo retexendae, inftar vacillationum hominis ebrii. Sane filius Salomonis vim confilii expertus eft, quemadmodum pater ejus neceffitatem et ufum vidit. Etenim regnum Deo dilectum, primo laceratum et fractum eft confilio pravo. Cui quidem confilio inuftae funt, ut nobis fint documento, notae illae duae, per quas confilia prava in perpetuum, dignofcantur; una, quod fuerit confilium juvenile quoad perfonas; altera, quod fuerit violentum quoad fubjectum.

Sapientia veterum in parabola adumbravit tam unionem et infolubilem conjunctionem confilii cum regibus, quam prudentem et politicum ufum ejufdem per reges adhibendum. Alterum in eo, quod Jovem narrant, Metim (quae vox confilium fignificat) in uxorem duxiffe; in quo inuunt, confilium imperio fponfae loco effe. Alterum in eo, quod fequitur: quod hujufmodi commentum eft. Tradunt, poftquam Metis nupta fuiffet Jovi, eam gravidam ex illo factam: Jovem autem non fuftinuiffe donec pareret, fed eam devorâffe; unde ipfum quoque gravidum factum; et Palladem armatam ex capite fuo edidiffe. Quae fabula portentofa arcanum imperii involvit: hoc nimirum; ad quem modum reges erga confilium fuum fanctius fe gerere debeant; primum, ut res deliberandas illis committant; quod eft veluti prima conceptio: fecundo, cum elaboratae et efformatae fuerint, veluti in utero confilii fui, atque maturuerint, et partui vicinae fint; tum demum non permittant amplius confilio fuo ut decretum perficiant, acfi res ex eorum auctoritate penderet; fed negotium ad fe retrahant, et palam omnibus faciant, decreta et ordinationes ultimas (quae, quoniam cum prudentia et poteftate exeunt, affimilantur Palladi armatae) a fe ipfis emanare; neque folum ab auctoritate fua, verum etiam (quo magis exiftimationem fuam evehant) ab ingenio et auctoritate propria provenire.

Dicamus jam de incommodis confilii, et de ipforum remediis. Incommoda, quae fe produnt, in confilio utendo et adhibendo funt tria. Primo, quod haec res negotia mi-, nus reddat fecreta. Secundo, quod derogare videatur de auctoritate principum, acfi minus ex fe penderent. Tertio quod fubfit periculum a confiliis infidelibus, quae tendant potius in commodum confulentis, quam principis ipfius. Ad quae mala evitanda, doctrina quorundam ex Italis, et practica apud Gallos, temporibus quorundam regum, introduxit confilia interiora, quae vulgo vocantur cabinetti: remedium fane morbo deterius.

Quantum ad occultationem confiliorum; non tenentur principes, omnia cum omnibus confiliariis communicare; fed tam perfonas, quam negotia, cum delectu excerpere poffunt. Neque neceffe eft principi, qui deliberat quid fit agendum, fimul detegere quid in animo habeat ftatuere. Verum caveant principes, ne propalationis negotioСсс 2

rum

[graphic]

rum fuorum ipfi in caufa fint. Quatenus vero ad confilia, quos diximus cabinettos, in illos diverbium illud competit; Plenus rimarum fum. Futilis quifpiam, qui gloriae fibi duxerit arcana noffe et retegere; plus nocebit, quam complures, qui bene norunt, officii fui effe eadem reticere. Verum eft, intervenire negotia quaedam ejus generis, quae occultationem fummam requirunt; qualis non facile ultra notitiam unius aut duorum, praeter ipfum regem, excedet: neque improfpere cedere folent iftiufmodi confilia: nam, praeterquam quod fecreta fint, procedunt plerunque conftanter, et uno quafi fpiritu reguntur, abfque contentione. Sed tum demum hoc recte cedet, fi rex prudens fit, et proprio marte validus; et fimul confiliarii illi fint fagaces; et ante omnia finibus, quos fibi proponit rex, fidi. Id quod contigit Henrico feptimo Angliae regi; qui arcana fua majoris momenti duobus tantummodo confiliariis impertiebatur, Mortono et Foxo.

Quantum ad auctoritatem minuendam; fabula remedium monftrat. Imo majeftas regum exaltatur potius, quam deprimitur, cum in cathedra confilii fedeant. Neque unquam invenire eft principem, auctoritate fua imminutum, per confilium fuum; nifi forte ubi obtigerit potentia nimia in uno aliquo confiliario; aut nimis arcta combinatio inter diverfos: quae duo mala cito deprehenduntur et fanantur.

Quantum ad poftremum incommodum; confiliarios nimirum, in confilio dando, fuae rei profpecturos, non domini; minime dubium eft, Scripturam illam, Non inveniet fidem fuper terram, intelligi debere de natura temporum, minime de perfonis fingulis. Reperiuntur fiquidem viri, fideles, finceri, candidi, et veraces; minime vafri aut involuti. Afcifcant fibi principes, ante omnia, ingenia talia. Praeterea confiliarii raro ita inter fe uniuntur, quin alius fuper alium excubias agat; adeo ut, fi quis confilia det factiofa, aut ad privatos fines collimantia, celeriter hoc ad aures principis deveniat. Remedium autem praeftantiffimum fuerit, fi reges dent operam ut confiliarios fuos pernofcant; quemadmodum illi, ut principem.

Principis eft virtus maxima noffe fuos.

Contra vero confiliarios non decet nimios effe rimatores in perfonam principis fui. Vera enim confiliarii conftitutio haec; ut peritior fit in negotiis principis, quam in moribus ejus. Sic enim verifimile fiet, eum confilium potius recta directurum, quam fe principi accommodaturum quo complaceat. Principibus etiam hoc magno ufui effe poffit, fi opiniones et vota confiliariorum fuorum, et divifim, et conjunctim, recipiant. Etenim opinio, in fecreto prolata, liberior multo eft; fed illa, quae coram aliis, gravior. Nam in privato quifque propriis affectibus plus infervit; in confortio, aliorum affectibus magis obnoxius eft: itaque neutrum omittendum; atque ab inferioribus in privato potius, ut libertati confulatur; a grandioribus in confortio potius, ut mode ftius fententiam ferant. Nil prodeft, fi principes de rebus deliberent, nifi diligenter quoque deliberent de perfonis: etenim res omnes, tanquam imagines mortuae; vita autem actionis in delectu perfonarum potiffimum confiftit. Neque fufficit, de perfonis deliberare fecundum genera, veluti in idea quadam, aut defcriptione mathematica; qualis videlicet character et conditio perfonae effe debeat; etenim errores maximi interveniunt, et judicii libra maxime verfatur in delectu individuorum. Illud quoque memoria tenendum; optimi confiliarii mortui: libri veritati non parcunt, cum confiliarii vivi forte in adulationem lapfuri fint. Vtile itaque fuerit, libros multum revol vere; praefertim eorum auctorum, qui et ipfi gubernacula rerum tractârunt.

Confilia, hac aetate, in locis plurimis nihil aliud fere funt, quam congreffus, et colloquia familiaria; ubi res potius fermonibus jactentur, quam debitis argumentis trutinentur. Atque plerumque praecipitantur nimis ad decretum vel actum confilii prope

ratur.

[graphic]
[ocr errors][merged small]

ratur. Satius effet, fi in majoris momenti negotiis res uno die deliberanda proponere-
tur, altero tractaretur; In nocte confilium. Id certe praeftitum eft in tractatu unionis,
inter delegatos Angliae et Scotiae; qui conventus regulariter, et optimo ordine, pro-
ceffit. Ad petitiones autem privatas, dies aliquos praefigi probo: nam et fupplicanti-
bus tempora certa indicant, quibus commodius fe applicent; et folenniores conventus
exonerant, ut poffint hoc agere. In delectu deputatorum, qui negotia ad confilium in-
formandum praeparent, praeftat eos eligere, qui aequi fint, et in neutram partem
propendeant, quam aequitatem quandam creare, introducendo aliquos, qui utrique
parti fedulo faveant. Probo etiam delegationes, non tantum temporaneas, aut e re
nata; fed etiam continuatas, et perpetuas. Exempli gratia; quae curent, feparatim,
commercia; aerarium; bellum; gratias; gravamina; provincias particulares. Sane,
ubi in ufu funt confilia fubordinata diverfa, atque unicum tantum fuperius confilium
(ut fit in Hifpania) nihil aliud fere funt ejufmodi.confilia, quam deputationes (quales
diximus) perpetuae, nifi quod majore auctoritate polleant. Si cafus poftulet, ut in
formetur confilium ab hominibus alicujus muneris aut profeffionis particularis (veluti
jurifperitis, nauticis, excuforibus nummorum, mercatoribus, artificibus, et fimilibus)
audiantur illi primo coram delegatis; et poftea, prout occafio poftulat, coram confi
lio. Neque permittantur venire catervatim, aut more tribunitio fe gerere; hoc enim
foret, clamoribus confilium fatigare, non informationem, ut decet, exhibere. Menfa
oblonga, et rurfus quadrata, five fedes ad parietes camerae confilii, videri poffunt
formalia tantum; fed funt profecto realia: nam ad menfam oblongam, pauci, qui pri-
oribus locis fedent, res quafi foli tranfigunt; verum in aliis, quas diximus, figuris ma-
jor ufus confiliariorum, qui inferius fedent. Rex, cum praefidet ipfe in confilio, ca-
veat ne fententiam fuam citius, quam par eft, declaret: hoc fi fecerit, confiliarii fe ad
autum ejus applicabunt; et loco confilii liberi, canticum ei occinent; Placebo..

fam

XX. DE M.0 RA.

FORTVNA foro rerum venalium fimilis eft; ubi faepe (fi paululum exfpectare poteris) minuetur pretium. Rurfus, aliquando Sibyllae licitationibus affimilatur; quae primo plenas offert merces, mox partes aliquas confumens, integrum tamen pretium poftulat. Nam occafio (ut in trito habetur carmine) occipitium nobis obvertit cal vum, poftquam capillorum in fronte copiam fecit non arripientibus: vel faltem utris anpraebet primo accipiendam: dein ventrem, qui difficilius comprehenditur. Nuf quam certe major apparet fapientia, quam in tempeftivis negotiorum aufpiciis, principiifque eligendis: non jam levia funt pericula, fi levia videantur; et plura pericula fefellerunt, quam vim intulerunt. Quinimo, fatius eft quibufdam periculis quafi media via occurrere, quam eorum motus, et appropinquationem, perpetuo inquirere, et obfervare. Qui enim nimium invigilat, interdum dormitat. E-contrario, umbrarum longitudine decipi (ut quidam olim, quando luna, horizonti proxima, hoftium terga irradiabat) atque ita ante tempus tela emittere; aut pericula, praemature obviando, accerfere, alterum eft extremum. Nam opportunitatis maturitas, vel immaturitas, eft (ut antea diximus) ad amuffim examinanda. Ac ut plurimum expedit omnium magnorum negotiorum principia Argo cum centum oculis fuis, exitus vero Briareo cum centum manibus fuis, committere: primum fcilicet invigilare, poftea accelerare. Etenim Orci galea, quae politicum vere reddit invifibilem, eft confiliorum occultatio et expeditionum celeritas. Cum enim ad exfecutionem ventum fit, nulla occultatio celeritati

5

[graphic]

celeritati eft aequiparanda; more globuli e tormento emiffi, qui tam velociter pertranfit, ut ipfam oculorum aciem antevertat.

XXII. DE ASTVTIA.

PER ER aftutiam intelligimus finiftram quandam et obliquam prudentiam. Et pro certo eft, multum intereffe inter aftutum et prudentem; non folum quatenus ad probitatem, fed etiam quatenus ad mentis vires. Sunt qui chartas pictas artificio quo. dam mifcere fciunt, qui tamen periti lufores non funt; funt itidem nonnulli, qui in competitionibus, et factionibus regendis, multum valent, alias vero infirmi judicii funt. Rurfus, alia res eft, perfonarum naturas et mores callere, alia vero, negotia pernoffe: funt enim haud pauci, qui in perfonarum aditibus et temporibus verfuti funt, neque tamen partis realis negotiorum funt capaces: quae eft conftitutio ipfiffima hominum, qui in perfonis dignofcendis, non in libris evolvendis, operam collocârunt. Tales magis in pragmaticis adhiberi debent, quam in confiliis; et non aliter fere ufum fui praebent, quam in viis, quas faepe contriverunt. Converte eos ad homines novos, et artibus fuis excidunt: adeo ut vetus illa regula ftultum a fapiente dignofcendi (Mitte ambos ad ignotos et videbis) de hujufmodi hominibus non teneat. Quoniam autem aftuti ifti homines fimiles funt pufillarum mercium propolis, non abs re fuerit officinas ipforum excutere.

Inter aftutias numerari poteft, ut quis vultum ejus, cum quo colloquitur, limatius obfervet: quod etiam jefuitae praecipiunt. Sunt enim complures, iique ex prudentioribus, qui corda habent obfcura, vultus autem pellucidos. Verum decet hoc fieri cum modesta oculorum per vices demiffione, quemadmodum et faciunt jefuitae.

Altera exiftit aftutia, ut, cum aliquid propere et facile obtinere et expedire cupias, perfonam, cum qua agis, de alio quopiam negotio fermonem inferendo detineas et praeoccupes; ne nimium ad objectiones et fcrupulos evigilet. Equidem noveram confiliarium quendam, et fecretarium, qui nunquam ad Elizabetham reginam Angliae, ad diplomata manu reginae fignanda, acceffit, quin a principio illam in aliquos de rebus ftatus gravioribus fermones perduceret, ut hifce intenta, ad diplomata minus animum adjiceret.

Idem valet fubitae prehenfionis ratio, fi quis rem proponat, quando perfona, cum qua agitur, ad alia feftinat, neque moram pati poteft rem accuratius confiderandi.

Si cui in animo eft, negotium aliquod deftruere, quod alius fortaffe quifpiam dextre et cum effectu propofiturus fuiffet, ipfe fe erga negotium bene affectum fimulet, atque ipfe rem proponat, fed eo modo, ut fucceffum ejus difturbet.

Abruptio fermonis in medio, quafi quis fe ipfum deprehenderet et contineret, majorem generat appetitum in eo, quocum colloqueris, ad ulterius inquirendum.

Quoniam autem imprimit fortius quod quaeftione erutum eft, quam quod fponte. oblatum, poffis ad inefcandam quaeftionem infolitum induere vultum: ex quo occafio detur alteri interrogandi, quid fibi velit ifta oris mutatio? Vt Nehemias fecit; Neque ante illud tempus triftis fueram in confpectu regis.

In rebus ambiguis et ingratis bonum eft, initia de iis fermonem inferendi alicui alteri deputare, cujus verba minoris fint ponderis, et majoris auctoritatis vocem in fubfidiis refervare, veluti cafu fortuito intervenientem, ut interrogetur ille fuperveniens, de eo fermone, qui ab altero injectus eft. Quod fecit Narciffus, cum indicaret Claudio matrimonium Meffallinae et Silii.

In rebus, quas a fe amoliri quis cupiat, non inutile eft vulgi nomen mutuari: ac fi quis tali formula utatur; Hoc vulgo dicitur, aut Increbuit fermo,

Noveram quendam, qui cum literas fcriberet, id, quod maximi erat momenti, postfcripto femper includebat, ut rem fere praetermiffam.

Noveram et alium, qui cum ad colloquium cum alio veniret, id quod maxime ei in fermone curae erat, praeterire folitus erat, et difcedere, et rurfus redire, et tum demum ejus rei mentionem facere, ac fi illa fere e memoria excidiffet.

Alii fe fubito deprehendi procurant tali tempore, quo verifimile eft partem, cui infi-diantur, fuperventuram; ac fimul fe chartam aliquam in manu habentes, aut aliquid praeter confuetudinem agentes, inveniri volunt; ut interrogentur de iis rebus, quas revera ipfi eloqui cupiunt.

Aftutiae fpecies fatis vafra eft, ea verba proprio nomine prolata fibi excidere pati, quae alium arripere, et iis uti, quis expetit, ut inde alterum irretiat et fubruat. Noveram duos pro officio fecretarii, tempore reginae Elizabethae, competitores; qui tamen. fe invicem amice tractabant; quique de negotio ipfo competitionis fuae faepius conferebant. Atque alter ipforum dicebat; Fieri fecretarium in declinatione monarchiae rem effe haud parvi periculi; feque illud genus honoris minime ambire; alter ftatim verba illa, callide prolata, bona fide arripuit; et cum amicis fuis nonnullis libere fermones conferuit, dicens, fe in declinatione monarchiae muneris fecretarii ambitiofum effe non debere. Prior ille occafione ufus eft, eaque verba ut ad reginae aures pervenirent, tanquam fcilicet ab altero prolata, curavit: quae, indignata circa illa verba, in declinatione monarchiae, cum ipfa fe vigentem reputaret, pofterioris illus competitionem nunquam poftea admifit.

Eft aftutiae quoddam genus, quod Anglico proverbio, Felem in abeno vertere, fatis. abfurde dicitur; cum ea verba, quae quis apud alium profert, imputat colloquenti, tanquam ab ipfo prolata. Et, ut verum dicamus, cum talia aliqua verba inter duos agitata fuerint, difficile eft probare et verificare, ab utro primum inceperint.

Eft artificium in ufu, ut quis in alios fpicula quaedam oblique torqueat, juftificando fe ipfum per negativas: utpote dicendo; Hoc ego non facio: ut Tigillinus fecit, Burrhum fugillando; Se non diverfas fpes, fed incolumitatem imperatoris, fimpliciter fpectare. Nonnulli in promptu habent tot narrationes et hiftoriolas, ut nihil fit quod infinuare cupiunt, quin id hiftoriola aliqua involvere poffint; unde, et fe magis in tuto continent, quafi nihil diferte affirmantes, et rem ipfam majore cum voluptate fpargi efficiunt.

Bonum eft aftutiae genus, ut quis refponfum, quod obtinere cupit, conceptis verbis proponat. Etenim alteram partem minus haerere facit.

Mirum eft cernere, quamdiu nonnulli occafionem captent dicendi illud, quod proferre cupiunt, et quanto circuitu uti fuftineant; et quot alia attingere, ut quo volunt perveniant. Res certe haec, magnae patientiae, fed multi ufus..

Improvifa et audax quaeftio aliquando hominem deprehendit, et detegit. Simile quiddam evenit cuidam, qui nomen mutaverat, et in templo divi Pauli obambulans, fuit ab alio, per nomen fuum verum, a tergo compellatus; ad quod ftatim retrofpexit. Verum merces hae pufillae, et aftutiae minores, funt infinitae. Neque male factum effet, fi quis earum conficeret uberiorem catalogum; quoniam nihil rebus obeft magis, quam quod aftuti recipiantur pro prudentibus..

Illud pro certo habendum, nonnullos negotiorum periodos et paufas noffe, qui in ipforum vifcera et interiora penetrare nequeunt: ut reperiuntur aedes nonnullae, quae gradus nactae funt commodos et anticameras, fed abfque cubiculo aliquo pulchriore.. Itaque tales videbis in conclufionibus deliberationum commodos quofdam exitus repe-rire; ad rem vero examinandam et difceptandam, nullo modo fufficere. Attamen, faepenumero

« PreviousContinue »