indulgentiffimi funt: intuentur fiquidem eos, non tantum ut continuationem fpeciei fuae, fed ut rerum a fe geftarum haeredes: ideoque ut liberos et creaturas.

Gradus affectuum in parentibus erga liberos diverfos faepe difpares funt: aliquando iniqui; ac potiffimum in matre. Unde Salomon dicit; Filius fapiens laetificat patrem, filius vero ftultus moestitiae est matri fuae. In domo foecunda, et liberorum plena, cernere quandoque eft, unum aut alterum ex fenioribus pluris aeftimari; atque ex junioribus in deliciis effe: fed in medio fortaffe aliquos quafi oblivione tranfiri: qui nihilominus, haud raro, optimae indolis evadunt. Illiberalitas parentum erga liberos fuos error eft plane noxius: nam eos reddit animo degeneres; fallaciis deditos; ignobilium confortio fe delectantes: magifque ad luxum propenfos, quando rerum copiam adepti fint. Itaque optime fuccedit, quando parentes fuam apud liberos auctoritatem tuentur, crumenam laxant. Invaluit, tam apud parentes, quam paedagogos et famulos, mos quidem ineptus, aemulationis inter fratres ferendi et alendi, durante eorum pueritia: quae faepenumero in difcordias evadunt poft aetatem virilem, et familias turbant. Itali non magnum ponunt difcrimen inter liberos et nepotes aut cognatos; fed, modo fint e maffa fanguinis, non multum penfi habent, utrum fint e corpore proprio editi, necne. Atque fi verum dicendum fit, in natura non multum intereft; adeo ut faepe videamus, nepotem avunculo magis fimilem, aut cognato, quam parenti proprio, prout fanguis. cafu quodam derivatur. Curent parentes, in tenera aetate filiorum fuorum, cui vitae. generi illos destinent: tum enim maxime funt flexibiles, et cerei. Neque in hac electione refpiciant nimis inclinationem filiorum ipforum; quafi illud melius arrepturi fint, ad quod maxime videntur propenfi. Verum eft, fi affectus, aut aptitudo puerorum, fit. erga aliquod ftudium infignis, non expedire, ut quis naturae aut indoli repugnet: fed, ut plurimum praeceptum illud fanum eft; Optimum elige, fuave et facile illud faciet confuetudo. Fratres juniores plerunque funt fortunae filii: fed raro, aut nunquam, profperum fortiuntur exitum, quando exhaeredantur feniores.

VIII. DE NVPTIIS ET COELIBAT V.

QVI uxorem duxit, et liberos fufcepit, obfides fortunae dedit; funt enim magnorum

conatuum impedimenta, five ad virtutem tendat quis, five ad improbitatem : certe praeftantiffima (ut alibi diximus) in ufum reipublicae opera et merita a viris profecta funt prole carentibus; qui tam affectu, quam fortunis, rempublicam connubio fibî junxerunt, et dotârunt. Attamen rationi videatur inagis confentaneum, ut qui liberos relinquunt, majorem futurorum temporum curam gererent; ad quae fatis nôrunt clariffima illa fua pignora oportere tranfmitti. Sunt tamen, qui licet liberis careant, tamen memoriae fuae incuriofi funt, et cogitationes vitae tantum curriculo terminant, et tempora futura, ut ad fe nihil pertinentia, ducunt. Imo et alii nonnulli uxorem et liberos: tantum in rationibus expenfarum habet. Quinetiam reperiuntur aliqui fatui avari, qui gloriantur fere fe liberis carere, ut habeantur tanto ditiores. Audiverunt fcilicet aliquos: dicentes, Talis quifpiam eft ditiffimus; alios autem fubinferentes, At liberis compluribus oneratur: quafi divitiarum hoc effet decrementum. Verum coelibatus caufa maxime frequens, eft libertas; praefertim in quibufdam animis fibi complacentibus et phantasticis;. qui omnis reftrictionis fenfum nacti funt tam acutum, ut cingula et perifcelidas fere habeant pro vinculis et compedibus. Viri coelibes optimi funt amici, optimi erga fervos domini, fervi etiam erga dominos optimi; at non femper fubditi optimi; funt enim ad: fugam expediti; atque revera transfugae fere omnes funt ejus conditionis. Vita coelebs ecclefiafticis bene convenit: non enim facile quis irriget folum, fi prius ftagni ali

cujus

cujus receptaculum interveniat. Judicibus et magiftratibus res eft fere indifferens: fi enim faciles fint, et corruptelis dediti, fervum aliquem videas uxore, multis modis, ad hujufmodi lucra captanda deteriorem. Quod ad milites attinet, reperio certe duces apud exercitus fuos concionantes, illis in memoriam redigere folere charitates uxorum.. et liberorum. Reperio etiam nuptiarum contemptum apud Turcas milites vulgares reddere viliores. Sunt certe porro uxor et liberi difciplina quaedam humanitatis; atque coelibes, etfi faepenumero magis fint munifici et charitativi, quia fortunae eorum minus exhauriantur, funt tamen, ex altera parte, magis crudeles, et fine vifceribus (idonei qui fint feveri inquifitores) quia indulgentia et teneritudo affectuum fuorum non tam faepe evocatur et excitatur. Naturae graves, et confuetudine ductae, ideoque conftantes, funt plerunque uxoriae: ut de Vlyffe perhibetur; Vetulam fuam praetulit immortalitati. Mulieres caftae funt plerunque fuperbae, et protervae, merito pudicitiae fuae elatae. Inter vincula praeftantiffima caftitatis et obfequii uxoris erga maritum illud cenferi debet, fi virum fuum uxor prudentem putet; quod nunquam faciet, fi eum inveniat zelotypum. Uxores, juvenum dominae funt; mediae aetatis, fociae; fenum, nutrices. Adeo ut adfit anfa ad uxorem ducendam aetatibus fingulis. Inter fapientes tamen numeratus eft ille, qui interrogatus; Quod effet tempus opportunum nuptiarum? refpondit; Juvenibus non adhuc, fenibus non omnino. Saepe fit, ut mariti. deteriores bonas habeant uxores: five hoc fiat, quod hoc modo pretium addatur mariti benevolentiae, per vices; five quod uxores in patientia fua glorientur. Hoc autem. nunquam fallit, fi hujufmodi mariti ab uxoribus ipfis expetiti et electi fuerint, contra confenfum amicorum; tunc enim animus iis femper adeft, ut ftultitiae fuae poenitere non videantur.

IX. DE INVIDIA.

EX affectibus nulli funt, qui exiftimantur fascinare, praeter amorem et invidiam. Vterque acria progignit defideria; uterque fe perniciter efformat in phantafias, et fuggeftiones; atque uterque facile infcendit in oculos (praecipue quando objectum adeft) quae omnia ad fafcinationem faciunt; fi modo fafcinatio aliqua fit. Videmus etiam Scripturam invidiam oculi mali nomine infignire; atque aftrologos, malos aftrorum influxus, malignos afpectus vocare. Ita ut agnofci ab omnibus videatur, in invidia, ejufque operatione, ejaculatio quaedam, et irradiatio ex oculis. Quin et nonnulli tam extiterunt curiofi, ut notaverint tempora, quibus ictus et percuffio oculi invidi plurimum obeft, tum praecipue effe, cum perfona, in quam invidia torquetur, fpectatur in gloria et triumpho: etenim hoc mucronem invidiae acuit; atque infuper illis temporibus fpiritus perfonae invifae prodeunt maxime in exteriora, unde ictui

occurrunt.

Verum, miffis iftis rebus curiofis (licet non indignis, quae in confiderationem veniant, fed loco idoneo) tractabimus haec tria: qui fint ad invidendum maxime proclives; qui fint invidiae maxime obnoxii; et quae fit differentia inter invidiam publicam et privatam.

Qui virtutis ipfe expers eft, invidet virtuti alterius. Etenim animi hominum fe pafcunt et delectantur, aut bono proprio, aut malo alieno; quique primo alimento caret, fatiabit fe fecundo; et qui nullo modo fperat fe ad virtutem alterius pervenire poffe, ipfe fortunam ejus libenter deprimit, ut minor intercedat difparitas.

Vir curiofus, et fe alienis rebus immifcens, ut plurimum invidus eft. Etenim, de rebus alienis multum inquirere, neutiquam eo fpectare poffit, quod operofa illa fedu

3

litas fuis rebus conducat: itaque fieri non poteft, quin hujufmodi vir fcenicam quandam voluptatem capiat aliorum fortunas fpectandi: neque, qui rebus propriis tantum intentus eft, fegetem invidiae multam reperiet. Invidia enim paffio eft curfitans, et plateas terit, nec domi fe continet; Non eft curiofus, quin idem fit malevolus.

Viri natalibus nobiles invidiae erga novos homines notam fubeunt. Etenim mutatur intervallum. Et fimile eft hoc deceptioni vifus; cum res retrocedere videantur, aliis fe promoventibus.

Deformes, et eunuchi, et fenes, et fpurii, invidi funt. Etenim, qui conditionem fuam emendare nullo modo poteft, conditionem alterius pro viribus fuis labefactabit. Nifi forte hi defectus in generofa et heroica ingenia inciderint, quae defectus proprios naturales in honoris fui incrementum vertere nitantur; fcilicet, ut fama hoc arripiat, eunuchum, aut claudum, tam magna perpetrâffe; miraculi nimirum honore affectato. Id quod evenit Narfeti eunucho, et Agefilao, atque Tamberlani, qui claudi fuerunt.

Eadem fere ratio eft hominum, qui e calamitatibus refurgunt. Sunt enim plerunque temporibus infenfi; atque alienas calamitates, tanquam fuarum moleftiarum redemptiones, guftant.

Qui in plurimis excellere contendunt, levitate et gloria vana moti, neceffe eft ut fint invidi. Ubique enim occurrunt objecta invidiae cum fieri nequeat, quin aliqui in tet rebus illos fuperent. Qui fuit character imperatoris Adriani, qui poëtas et pictores, et opifices alios, in iis fcilicet operibus, quibus ipfe praecellere gestiebat, capitali quadam invidia profequebatur.

Poftremo propinqui, et collegae, et una educati, ad invidendum aequalibus, cum evehuntur, proni funt. Etenim exprobrat hoc illis fortunam propriam, eofque quafi digito monftrat, et frequenter eorum memoriam vellicat; quinetiam in aliorum notam haec fortunae collatio magis incurrit. Invidia autem a fama et fermonibus femper reflectitur et conduplicatur. Unde invidia Cainis erga fratrem Abelem malignior fuit, quia cum facrificium Abelis magis acceptum Deo fuit, nemo infpexit. Atque haec de iis, qui ad invidendum proclives funt.

Quantum ad illos, qui invidiae magis aut minus obnoxii funt; primo, iis, qui eminente virtute praediti funt, minus invidetur, cum promoventur: promotio enim eorum videtur ex debito; debiti autem folutioni nemo invidet, fed largitioni fupra meritum. Atque etiam invidia non fine comparatione eft; ubi autem nullus comparationis gradus, nulla invidia; itaque regibus non invidetur, nifi a regibus. Illud tamen obfervatione dignum eft, perfonis indignis, fub primum honoris fui afcenfum, maxime invideri; poftea vero minus; ubi contra perfonae dignae, et meritis infignes, invidiam tum demum experiuntur, poftquam fortunae corum diutius duraverint. Etenim, licet virtus corum eadem maneat, tamen minus fit illuftris: recentes enim oboriantur homines, qui eam obfcurant.

Nobiles genere minus invidiae expofiti funt, cum honoribus cumulantur: etenim nihil aliud videtur, quam debitum majoribus fuis repenfum: praeterea, parum fortunae corum additum videtur; invidia autem, more radiorum folis, in ciivo ardentior eft, quam in plano. Itaque, eandem ob caufam, qui per gradus evehuntur, minorem fubcunt invidiam, quam qui per faltum.

Qui cum honoribus fuis conjunctos habent labores magnos, curas, et pericula, invidia minus laborant. Etenim exiftimant homines, eos honores fuos caro pretio emere, et mifereri potius ipforum nonnunquam incipiunt: mifericordia autem femper fere fanat invidiain. Itaque notabis plerunque, ex viris politicis, ct honore fulgentibus, VOL. V.

Ааа

magis

magis fanos et fobrios femper querimonias fundere, qualem vitam traducunt; canentes illud, Quanta patimur! non quod ita fentiant, fed quo invidiae aciem retundant. Verum hoc intelligi debet de negotiis, quae hujufmodi viris imponuntur, non de iis, quae ipfi ad fe attrahunt. Nihil enim invidiam magis fufcitat, quam ambitiofum et immodicum negotiorum monopolium: nihilque, e converfo, invidiam exftinguit magis, quam fi quis in fummis honoribus conftitutus, aliis officiariis inferioribus nihil detrahat. Hoc enim modo, quot illi miniftri funt, tot fe tegit umbraculis ab invidia.

Super omnia, illi invidiam in fe concitant maxime, qui fortunarum fuarum amplitudinem infolenter et tumide oftentant; nunquam fibi placentes, nifi dum potentiam fuam jactent, vel per pompam exteriorem, vel triumphando de adverfariis aut competitoribus fuis dejectis: ubi contra viri prudentes facrificare quandoque invidia ament, de induftria interdum permittentes fe vinci in rebus, quae minus eis cordi funt. Nihilominus illud verum eft, potentiae oftentationem apertam et indiffimulatam (modo abfit arrogantia et gloria inanis) minore invidia laborare, quam fi callide et quafi furtim fe notae fubtrahat. Etenim hoc cum fit, nihil aliud facit quis, quam ut fortunam infimulet, quafi ipfe fibi effet confcius indignitatis fuae; unde alios ad fibi invidendum ftimulat.

Poftremo, ut huic parti finem imponamus; quemadmodum in principio diximus, invidiae actum aliquid habere in fe ex veneficio; ita non alia eft invidiae curatio, quam quae folet effe veneficii et incantationis: hoc eft, fortis tranflatio (ut vocant) et in alium remotio. Ad quem finem, prudentiores ex honoratis femper in fcenam introducunt aliquem, in quem invidiam, in fe alias incurfuram, derivent: quandoque in miniftros et fervos, quandoque in collegas et focios; aut in alios quofdam eam rejicientes. que ad hunc ufum unquam defunt perfonae aliquae violentae et temerariae; quae, modo potentiam et negotia agitent, ea quovis periculo mercari non dubitent.

Jam vero, ut de publica invidia loquamur; ea faltem aliquid in fe habet boni, ubi in privata invidia nihil prorfus ineft boni. Publica enim invidia inftar falubris oftracifmi eft, qui viros magnos, fupra modum excrefcentes, coërcet; unde etiam fraeno eft viris praepotentibus, ne fe nimium efferant.

Haec invidia, quac mala contentatio modernis linguis appellatur (et in titulo De feditionibus plenius tractabitur) eft in regnis et rebufpublicis contagioni non abfimilis. Etenim ficut contagio in fanas partes ferpit, eafque corrumpit; ita etiam, quando invidia ftatum occupaverit, vel optima reipublicae mandata et inftituta in odium vertit, et graveolentiam quandam. Itaque parum proficitur intermifcendo actiones gratas et populares odiofis; etenim hoc ipfum imbecillitatem et invidiae metum arguit; quae tanto magis nocet, ut fit etiam in contagionibus, quae, fi tibi ab iis metuas, facilius irruunt.

Ac publica ifta invidia, magis in regum officiarios et miniftros involat, quam in reges ipfos. Attamen 'ecce regulam, quae vix fallit; fi invidia, quae miniftro incumbit, fit magna, caufa autem parva; aut fi invidia quafi generalis fit, et omnes ftatus miniftros complectatur; tunc invidia (etfi occculto) regem, aut ftatum ipfum, petit. Atque haec dicta fint de publica invidia, aut contentatione mala; atque de ejus differentia ab invidia privata, quam priore loco tractavimus.

Addemus etiam, in genere, de affectu invidiae hoc infuper; eum inter omnes affectus effe maxime importunum, et affiduum. Etenim aliis affectibus excitandis fubinde praebetur occafio; recte autem dictum eft, invidiam feftos dies non agere; quia femper materiam fe exercendi reperit. Vnde etiam obfervatum eft, amorem et invi

diam, maciem hominibus inducere; id quod alii affectus non faciunt, quoniam non continui funt. Eft etiam invidia affectuum viliffimus et praviffimus: quam ob caufam proprium eft attributum diaboli; qui dicitur Invidus homo, qui zizanias inter triticum noctu feminavit: quemadmodum etiam femper evenit, ut invidia callide et in tenebris operetur, ad praejudicium cujufvis rei optimae, veluti tritici.

A

MORI plus debet fcena, quam vita. Etenim in fcena amor femper comoediae praebet argumentum; quandoque etiam et tragoediae; at in vita humana multum plerumque affert nocumenti; nunc ut Sirenum aliqua, aliquando ut Furiarum. Obfervare licet, neminem ex viris magnis et illuftribus fuiffe (quorum exftat memoria vel antiqua, vel recens) qui adactus fuerit ad infanum illum gradum amoris. Vnde conftat, animos magnos, et negotia magna, infirmam hanc paffionem non admittere. Excipere tamen oportet Marcum Antonium, imperii Români duumvirum; et Appium Claudium, decemvirum, legislatorum inter Romanos principem. Quorum prior fuit revera homo luxuriofus, et voluptatibus deditus; alter autem vir fuit prudens et austeVnde quivis perfpiciat, amorem (quanquam rarius) aditum reperire poffe non folum in cor apertum, fed et bene munitum, fi diligenti cuftodia non affervetur. Abjectum quidem, et pufillanimum, eft illud Epicuri dictum; Satis magnum alter alteri theatrum fumus: quafi homo, natus ad contemplationem coeli et coeleftium, idolum adorans minutum, fatageret, fe fubmittendo, fi non ori, ut bruta, oculo tamen, certe ad altiora contemplanda dato.

rus.

Mira res videbitur, fi paffionis hujus exceffum perpendamus, ac quomodo ipfi rerum naturae et valori vero infultet, vel hoc ipfo, quod hyperbole perpetua nulli rei conveniat, praeterquam amori. Neque haec hyperbole folummodo in locutionis phrafi cernitur; cum enim veriffime dictum fit, adulatorum principem, quocum caeteri adulatores minores confpirant, effe unumquemque fibi ipfi; profecto amator aliquid amplius eft. Nunquam enim fuit quifquam adeo fuperbus, qui fe ipfum tam abfurde magnifecerit, quam amator perfonam amatam. Recte itaque receptum eft illud diverbium; Amare et fapere, vix Deo conceditur. Neque aliis tantummodo manifesta est haec phrenesis, perfonae autem amatae minime; fed et amatae potiffimum, nifi amor fit reciprocus. Certiffimum enim eft, amorem femper rependi, aut amore mutuo, aut contemptu intrinfeco et fecreto. Quo magis cavendum eft hominibus ab hac paffione; quae non folum alias res perdit, fed et fe ipfam. Quae alia infert damna, belle illa exprimit poëtarum fabula eum, fcilicet, qui Helenam, praetulit, Junonis dona et Palladis amififfe. Quifquis enim amatoriis affectibus nimis indulget, et divitiis et fapientiae nuncium remittit. Habet haec paffio aeftus fuos in ipfis temporibus, quibus animus maxime mollis eft et infirmus; nimirum in rebus profperis, aut adverfis: quanquam hoc pofterius minus forfan obfervatum fuerit. Vtraque enim tempeftas amorem accendit, redditque flagrantiorem; unde evincitur effe ftultitiae proles. Optime illi, qui fi amores omnino nequeant extrudere, eos tamen in ordinem redigunt; et a rebus feriis, vitaeque negoriis, fegregant. Si enim illis amor fe immifceat, turbat omnia, hominefque eo compellit, Lit fines fuos recta petere non poffint. Quicquid in re fit, viri militares amoribus dediti funt, opinor, non aliter, quam vino. Pofcunt enim plerunque pericula compenfati Onem voluptariam. Ineft ingenio humano motus quidam arcanus, et tacita inclinatio, i amorem aliorum: qui fi non infumatur in unum, vel paucos, naturaliter fe diffundit i plures; atque homines reddit humanos et charitativos: quemadmodum videre licet