11. Lintea a flamma primo concepta, paulo poft fuffocata, vertuntur in fubftantias raras ; quae vix inflammantur, fed facile ignefcunt; quibus utimur ad fomites flammarum.

12. Pinguia, ut cera, butyrum, lardum, oleum, et fimilia, per ignem deveniunt frixa et faeculenta, et tanquam fuliginofa.

13. Ova contrahuntur ab igne, et quatenus ad albumen ipforum, colorem mutant a claro in candidum.

14. Quin etiam fi ovum tefta exutum injiciatur in fpiritum vini bonum et fortem, elixatur, et fit candidum; fimiliter et offa panis injecta in ipfum devenit quafi tofta.

[1.] Quamdiu (ut paulo ante innuimus) fpiritus in corpore detinetur, fi per Obfervationes. ignem aut calorem excitatus et dilatatus fuerit, tamdiu agitat fe, molitur exitum, partes tangibiles emollit, intenerat, colliquat: atque hoc eft proprium opus fpiritus, qui digerit et fubigit partes. Sed poftquam fpiritus fibi exitum invenerit, et emiffus fuerit, tum praevalet opus partium, quae a fpiritu vexatae confpirant, et se stringunt; tam ex defiderio nexus et mutui contactus, quam ex odio motus et vexationis. Atque inde fequitur coarctatio, induratio, obftinatio.

[2.] Eft in proceffu contractionis partium ab igne finis et ultimitas: nam fi minor fit copia materiae per violentam depraedationem ignis, quam ut cohaerere poffint; tum demum se deferunt, et incinerantur et calcinantur.

ATQVE de contractionibus, quae funt ab emiffione fpiritus e corporibus, five is Connexio. emittatur per aetatem, five per ignem, five per calorem potentialem, haec inquifita funto. Actioni vero dilatationis per calorem actualem externum reciproca eft actio contractionis per frigus actuale externum. Atque haec condenfatio eft omnium maxime propria et genuina; maxime potens etiam foret, nifi quod non habemus hic apud nos in fuperficie terrae frigus aliquod intenfum. Frigus autem et caloris remiffio (nam utrumque hoc loco conjungere vifum eft) alia fimpliciter, manente natura fua, condenfat; alia rarefacta (fed imperfecte) reftituit; alia per condenfationem plane vertit et transformat de natura in naturam. De his omnibus jam pauca funt proponenda.

1.

Contractiones corporum per frigus altuale externum.

ER in vitro calendari percipit gradus tam frigidi quam calidi. Atque temporibus nivalibus fuper caput vitri quafi pileum ex nive pofuimus; qui, licet aër ipfe illo tempore fuiffet hiemalis et afper, tamen frigus in tantum auxit, ut aqua per paucos gradus, aëre contracto, infurgeret.

2. Superius pofuimus, aërem in vitro ad tertias per calorem dilatum fuiffe, atque tantundem, remittente calore, fe contraxiffe.

1.) Experimento plane dignum eft, ut probetur, utrum aër per calorem di- Mandata. latatus figi in eadem exporrectione poffit, ut fe reftituere et contrahere non laboret. Itaque accipe vitrum calendare robuftum, idemque vehementer calfacito; deinde os bene obturato, ne aër fe contrahere poffit; et per aliquot dies obturatum dimittito: deinde in aquam ita obturatum mergito; et poftquam in aqua fuerit,

aperito,

Hiftoria.

aperito, et videto quantum aquae trahat, atque utrum fit ad eam proportionem quam alias tracturum fuiffet, fi vitrum ftatim in aquam fuiffet miffum.

2.) Etiam obiter nota (etfi ad titulum de calido et frigido potius pertineat) utrum aër, ita fortiter dilatatus et per vim detentus, retineat calorem fuum multo diutius, quam fi os vitri apertum fuiffet.

3. Stellae tempore hiemali, noctibus valde ferenis et gelidis, apparent grandiores quam noctibus aeftivis ferenis: quod fit praecipue ex univerfali condenfatione aeris, qui tum vergit magis ad naturam aquae : nam fub aqua omnia apparent longe grandiora.

4. Rores matutini funt proculdubio vapores, qui in aërem purum non erant plene diffipati et verfi, fed haerebant imperfecte mifti, donec per frigora noctis, praefertim in regione media quam vocant aëris, fuerint repercuffi, et in aquam condenfati.

3. Condenfatio pluviae, et nivis, et grandinis fit fimiliter per frigus mediae regionis, quod vapores coagulat magis (ut plurimum) in alto, quam rores. Occurrunt vero dubitationes duae, circa quas diligens fieri debet inquifitio. Altera utrum guttae ipforum congelentur et condenfentur in ipfo cafu; an fuerint illae primo collectae et congregatae in moles majores aquarum, in aëre (propter diftantiam a terra) penfiles, quae poftea, per violentiam aliquam conquaffatae, frangunt fe, et comminuunt in guttas; ut in nonnullis cataractis Indiae Occidentalis, quae tam fubito et confertim defcendunt, ut videantur quafi ex vafibus fufae et dejectae. Altera, utrum non folum vapores (qui olim fuerunt humores et aquae, et folummodo reftituuntur) fed etiam pars magna aëris puri et perfecti per frigus (in illis ergionibus vehemens et intenfum) non fuerit coagulata, et mutata plane, et versa in pluviam, et reliqua, de quo paulo post inquiremus.

4. In diftillationibus, humores primo vertuntur in vapores, illi, per remotionem ab igne deftituti, per latera ftillatatorii contrufi, et nonnunquam per frigidam ab extra infufam accelerati, reftituunt fe in aquas et liquores. Imago prorfus familiaris rorum ét pluviae.

7. Argentum vivum praecipue, necnon metallica alia, cum volatilia facta fuerint, properant tamen ad fe reftituendum, et occurfu alicujus folidi et materiati magnopere gaudent. Itaque facile haerent, facile decidunt; adeo ut quandoque fit neceffe vapores ipforum igne perfequi, et de igne in ignem tranfmittere, factis tanquam fcalis receptaculorum ignis, ad nonnullam diftantiam inter fe, circa vas; ne vapor, poftquam per afcenfionem paulo fuerit remotior ab igne, citius quam expedit fe reftituat.

8. Quae ab igne colliquata fuerint, poft remiffionem caloris denfantur et confiftunt ut prius; ut metalla, cera, adeps, gummi, etc.

9. Vellus laneum, fuper terram diutius jacens, colligit pondus; quod fieri non poffet, nifi aliquid pneumaticum denfaretur in ponderofum.

10. Solebant antiquitus nautae, velleribus lanae, tanquam tapetibus aut aulaeis, veftire latera navium notu, ita ut non attingerent aquam; atque inde mane exprimere aquam dulcem, ad ufum navigantium.

11. Etiam expertus fum.de induftria, quod alligando quatuor uncias lanae ad funem, qui demittebatur in puteum 28 orgyiarum, ita tamen ut aquam per fex orgyias non a tingeret, ex mora unius noctis creviffet pondus lanae ad quinque uncias et drachmam unam; et haefiffent per exterius lanae plane guttae aquae, ut ex iis

tanquam

tanquam lavare-aut madefacere manus quis poffit: idque iterum atque iterum expertus fum, variante quantitate ponderis, fed femper multum aucta.

12. Lapides, ut marmora et filices, atque etiam trabes ligneae (praefertim pictae et oblitae oleo) manifefto madefiunt fub regelationibus aut tempeftatibus auftralibus; ut tanquam exudare videantur, et guttae inde detergi poffint.

13. In gelu madido (quod Anglice Rynes vocant) fit irroratio in aedibus fuper vitra feneftrarum; idque magis interius verfus cubiculum, quam exterius ad aërem apertum.

14. Anhelitus, qui eft aër primo attractus, ac deinde intra cavum pulmonum brevi mora parum humefactus, fuper fpecula aut corpora polita (qualia funt gemmae, laminae enfium, et fimilia) vertitur in quiddam rofcidum, quod paulo poft inftar nubeculae diffipatur.

15. Lintea etiam in aedibus (ubi ignis non accenditur) colligunt humiditatem, ita ut foco appropinquata fument.

16. Pulveres omnes in repofitoriis conclufi colligunt humiditatem, ut haereant et quafi glebefiant.

17. Exiftimatur origo fontium et aquarum dulcium, quae ex terra scaturiunt, fieri ex aëre conclufo in cavis terrae (praefertim montium) coagulato et condenfato.

18. Nebulae funt condenfationes aëris imperfectae, commiftae ex longe majore parte aëris et parum aquei vaporis; et fiunt, hieme quidem, fub mutatione tempeftatis a gelu ad regelationem, aut e contra; aeftate vero et vere, ex expanfione roris.

1.) Quia verfio aëris in aquam utiliffima res effet, idcirco omnes inftantiae, Mandatum. quae ad hoc innuunt, diligenter penfitandae: atque inter alia in certo ponendum, utrum exfudationes marmorum, et fimilium, in tempeftatibus australibus et pluviofis, fint merae condenfationes aëris a duritie et laevore lapidum repercuffi, inftar anhelitus in fpeculo; an participent nonnihil ex fucco et pneumatico intrinfecus lapidis.

2.) Probatio fieri poffit per pannum lineum aut lanam fupra lapidem pofitam : nam fi tunc quoque exfudat lapis, participat exfudatio ex caufa interiore.

Quod ipfe aër vertatur in aquam in regionibus fupernis, omnino neceffario con- Commentatio. cluditur ex confervatione rerum. Nam certiffimum eft humores maris et terrae verti in aërem purum, poftquam vaporum naturam, tempore, et confortio, et rarefactione plenaria, penitus exuerint. Itaque fi non effet reciprocatio, ut aër viciffim quandoque verteretur in aquam, quemadmodum aqua vertitur in aërem, non fufficerent plane vapores, qui remanent novelli et imperfecte mifti, ad pluvias, et imbres, et re-integrationes fpecierum; fed fecutae forent ficcitates intolerabiles, et conflagratio, et venti impetuofi, et tumores aëris, ex aëre perpetuo multiplicato.

19. In conglaciatione aquae moles corporis intagri non decrefcit, fed intumefcit Historia. potius. Fit tamen manifefta denfatio in partibus; adeo ut confpiciantur rimae et divulfiones intra corpus glaciei. Etiam quandoque (fi aër fubintret) cernuntur fenfim capillitia, et fila, et flofculi. Glacies autem innatat aquae; ut manifeftum fit, non fieri denfationem integralem.

VOL. V.

F

20. Vinum

Mandatum.

Hiftoria.

20. Vinum tardius congelafcit quam aqua; fpiritus vini non omnino.
21. Aquae fortes et argentum vivum, arbitror, non gelafcunt.

22. Oleum et adeps gelafcunt et denfantur, fed non ad indurationem.

23. Gelu terram facit concrefcere, eamque reddit ficcam et duram. Poëta ait de reqionibus hyperboreis:

Aeraque diffiliunt vulgo, veftefque rigefcunt.

24. Id quod faciunt tabulae ligneae, praefertim in juncturis glutinatis.

25. Etiam clavi, per contractionem frigoris, decidunt (ut referunt) e pa

rietibus.

26. Offa animalium per gelu deveniunt magis crispa; adeo ut fractura ipforum per hujufmodi tempora et facilius fiat, et aegrius curetur. Denique omnia dura redduntur per frigus magis fragilia.

27. Condensantur manifefto aquae aut fucci in lapides fplendentes five cryftallinos; ut videre eft in cavernis fubterraneis intra rupes; ubi cernuntur ftillae multiformes (inftar ftillarum conglaciatarum) fed fixae et faxeae, penfiles, quae in ipfo decafu (lento fcilicet et tardo) congelatae fuerunt. Vtrum vero materia ipfarum fit. prorfus aqua, an fuccus nativus lapidis (faltem commiftus) in dubio eft; praefertim cum gemmae et crystalli in rupibus apertis exfurgant faepe et excrefcant (quod non poteft imputari aquae adhaerenti) in furfum, et non decidant aut pendeant.

28. Lutum manifefto condenfatur in lapides, ut videre eft in aliquibus lapidibus magnis compofitis ex parvis calculis, qui materia lapidea fatis polita, et aeque dura ac ipfi calculi, in interftitiis calculorum conglutinantur. Sed videtur haec condenfatio fieri non folum ex frigore terrae, fed per affimilationem, de qua paulo post.

29. Sunt quaedam aquae, quae lignum, etiam paleas (ut aiunt) et hujufmodi, condenfant in materiam lapideam; adeo ut pars ligni adhuc integri, quae fuerit fub aqua, fit faxea; quae emineat, maneat lignea; quod etiam vidi. De eo diligentius inquirendum, cum multum lucis praebere poffit ad operativam condenfationis.

Probabile eft aquas metallicas, ob denfitatem, quam contraxerint a metallis, poffe habere naturam infaxantem. Fiat probatio per ftipulam, folia craffiora, lignum, et fimilia. Sed arbitror, deligendas effe aquas. metallicas, quae fiunt per ablutionem aut crebram extinctionem, potius quam per diffolutionem; ne forte aquae illae fortes et corrofivae impediant condenfationem.

30. In China habent mineras porcellanae artificiales, defodiendo (nonnullas orgyias fubter terram) maffam quandam caementi ad hoc praeparati et proprii; quae poft quadraginta aut circiter annos fepulta vertitur in porcellanam; ita ut tranfmittant homines hujufmodi mineras de haerede in haeredem.

31. Accepi rem fidei probatae, de ovo, quod diu jacuerat in fundo aquae, quae circuibat aedes; quod inventum verfum erat manifefto in lapidem, manentibus coloribus et diftinctionibus vitelli, albuminis, teftae: fed testa erat fracta hic, illic, et fplendefcebat in cruftulis.

32. Audivi faepius de verfione albuminis ovi in materiam lapideam; fed nec veritatem rei nec modum novi.

33. Flamma proculdubio, cum extinguitur, vertitur in aliquid; videlicet in poft-fumum; qui et ipfe vertitur in fuliginem. De flammis vero fpiritus vini, et

hujufmodi

་

hujufmodi aurarum, diligentior facienda eft inquifitio, in quale corpus denfentur, et qualis fit poft-aura ipfarum. Neque enim apparet fuliginofum aliquod, ut in flammis ex oleofis.

ATQVE de contractionibus corporum per frigus atuale, five hoc fiat in aëre, Connexio. five in aquis et liquoribus, five in flamma; ac rurfus, five illa fit contractio fimplex, five reftitutio, five coagulatio et verfio, haec inquifita fint. Sequitur actio quae opponitur dilatationi per calorem potentialem, fcilicet contractio per frigus potentiale.

I.

Contractiones corporum per frigus potentiale.

fecund VEMADMODVM confulendae funt tabulae medicinales qualitatum fecundarum ad inquifitionem de calore potentiali, fimiliter confulendae funt ad inquifitionem de frigore potentiali: in quibus excerpi debent potiffimum aftrictio, repercuffio, oppilatio, infpiffatio, ftupefactio.

2. Opium, hyofcyamus, cicuta, folanum, mandragora, et hujufmodi narcotica, fpiritus animalium manifefto denfant, in fe vertunt, fuffocant, et motu privant. Vtrum vero fuper corpora mortua aliquid poffint, fiat experimentum macerando carnes, in fuccis ipforum, ad experiendum fi fuccedat denigratio et gangraena; vel macerando femina et nucleos, ad experiendum utrum mortificent ipfa, ut non crefcant; vel linendo fummitatem vitri calendaris per interius, fuccis ipforum, ad experiendum utrum aliqualiter contrahant aërem.

3. Apud Indias Occidentales reperiuntur, etiam per deferta arenofa et valde arida, cannae magnae, quae fuper fingulas juncturas, five genicula, bonam copiam praebent aquae dulcis, magno commodo itinerantium.

4. Referunt effe in quadam infula, aut ex Terceris, aut ex Canariis, arborem, quae perpetuo ftillet; imo quae nubeculam quandam rofcidam femper habeat impendentem. Digna autem res cognitu effet, utrum inveniatur in vegetabili aliquo potentiale frigus, quod denfet aërem in aquam. Itaque de hoc diligenter inquiratur: fed magis exiftimo, has effe cannas geniculatas, de quibus diximus.

5 Inveniuntur fuper folia nonnullarum arborum (veluti quercus) quae unita funt, nec humorem fuguni aut condunt, pracipue menfe Maii apud nos, rores dulces, inftar mannae, et quafi melliti: utrum vero fit vis aliqua in foliis coagulans, an tantum illa rores commode excipiant et cuftodiant, non conftat.

6. Vix invenitur corpus, in quo emineat tantum potentiale frigus, quantum in nitro. Nam ut aromata, et alia, licet ad tactum minime, tamen ad linguam aut palatum habent calorem perceptibilem; ita etiam nitrum ad linguam vel palatum habet frigus perceptibile, magis quam fempervivum, aut aliqua herba ex maxime frigidis. Itaque videtur fubjectum accommodum ad experiendum virtutem potentialis frigidi in nitro.. Poterit autem effe mandatum tale:

Accipe minutam veficam ex pellicula, quantum fieri poteft, tenui. Infla et Mandatum, liga; et merge eam intra nitrum per aliquos dies, et exime, et nota, fi vefica aliqualiter flaccefcat: quod fi facit, fcias frigus nitri aërem contraxiffe. Fiat idem experimentum mergendo veficam intra argentum vivum: fed debet fufpendi vefica per filum, ut mergi poffit, et minus opprimi.

F 2

7. Accipe