Connexio.

extra fieri poffint, ut in carnibus, offibus, membranis, lignis, etc. Etiam in iis, quae operantur per divulfionem et penetrationem, eft fympathia five conformitas: aqua fortis fiquidem non folvit aurum, ut nec aqua regia communis argentum.

TRANSEVNDVM ad dilatationes per affimilationem aut verfionem; quando fcilicet corpus imperans et magis activum fubigit corpus accommodum et obfequiofum, et magis paffivum; ita ut illud in fe plane vertat, feque ex eo multiplicet et renovet. Quod fi corpus affimilans fit tenuius et rarius quam corpus affimilatum, manifestum eft affimilationem fieri non poffe abfque dilatatione.

Hiftoria.

I.

Dilatationes, quae fiunt per affimilationem, five verfionem in tenuius.

A Bean commotus eft

Α

ER, et maxime cum commotus eft (ut in ventis) lambit humiditatem terrae, eamque depraedatur et in se vertit.

2. Proceffus deficcationis in lignis, herbis, et hujufmodi tangibilibus, non admodum duris aut obftinatis, fit per depraedationem aëris, qui fpiritum in corpore evocat et exfugit, et in fe tranfubftantiat: itaque tarde hoc fit in oleofis et pinguibus, quia fpiritus et humidum ipforum non funt tam confubftantialia aëri.

3. Spiritus in tangibilibus (qualia diximus) depraedantur partes ipfas craffiores corporis in quo includuntur. Nam fpiritus, qui proximi funt aëri, ipfi aëri obediunt, et exeunt cito: at qui in magis profundo corporis fiti funt, illi partes interiores adjacentes depraedantur, et novum inde fpiritum gignunt et fecum copulant, ut una tandem exeant: unde fit in iftis corporibus per aetatem et moram diminutio ponderis ; quod fieri non poffet, nifi pars aliqua non pneumatica in pneumaticum fenfim verteretur. Nam fpiritus jam factus in corpore non ponderat, fed levat pondus potius.

4. Multi tumores in corporibus animalium difcutiuntur abfque fuppuratione aut fanie, per infenfilem tranfpirationem, verfi plane in pneumaticum, et evolantes.

5. Efculenta flatuofa gignunt ventofitates, fuccis fuis verfis in flatum, et exeunt per ructus et crepitus; etiam partes internas extendunt et torquent : quod faciunt etiam alimenta proba et laudata quandoque ob debilitatem functionum.

6. In omni alimentato, cum pars alimentata tenuior eft alimento (ut fpiritus atque fanguis per arterias in animalibus leviores funt; quam cibus et potus) neceffe eft ut alimentatio inducat dilatationem.

7. Omnium aperturarum, dilatationum, et expanfionum maxima, quatenus ad analogiam inter corpus ante dilatationem et poft, omniumque perniciffima, et quae minima mora et breviflimo actu tranfigitur, eft dilatatio oleoforum et inflammabilium in flammam; quod fit quafi affatim et fine gradibus. Eftque (quoad flammam fucceffivam) plane ex genere affimulationum; multiplicante fe flamma fuper fomitem fuum.

8. At quod potentiffimum in hoc genere eft, non ad velocitatem primae inflammationis (nam pulvis pyrius non tam cito inflammatur, quam fulphur, aut caphura, aut naptha) fed ad fucceffionem flammae femel conceptae, et ad fuperandum ea quae refiftunt, eft commiftio illa expanfionum in aërem fimul et in flammam (de qua fupra diximus) quae invenitur in pulvere pyrio (ut liquet in bombardis et cuniculis.)

9. Notant autem chemiftae, etiam argenti vivi expanfionem per ignem effe admodum violentam; quin et aurum, vexatum et occlufum, quandoque potenter erumpere, cum periculo operantium.

2

TRANSEVNDVM

TRANSEVNDVM ad eas dilatationes, vel diftractiones, et divulfiones, quae fiunt, Connexio. non ab appetitu aliquo in corpore ipfo, quod dilatatur, fed per violentiam corporum externorum, quae, cum fuis motibus praevaleant, neceffitatem imponunt corpori alicui, ut dilatetur et diftrahatur. Atque ifta inquifitio pertinet ad titulum de motu libertatis; fed (ut in reliquis) aliquid de hoc, fed parce et paucis, jam inquiremus. Ifte autem motus eft plerumque geminus. Primo, motus diftractionis a vi externa; deinde motus contractionis vel reftitutionis a motu corporis proprio: qui pofterior motus licet ad condenfationes fpectet, tamen ita conjunctus eft cum priore, ut hic commodius tractari debeat.

I.

Dilatationes five diftrationes a violentia externa.

ACVLA lignea et fimilia flexionem nonnullam patiuntur, fed per vim; illa autem vis diftrahit partes exteriores ligni in loco ubi arcuatur, et comprimit partes interiores: quod fi vis illa paulo poft remittatur, reftituit fe baculum, et refilit; fed fi diutius in ea pofitura detineatur, figitur in ea, nec refilit amplius.

2. Similis eft ratio horologiorum (eorum fcilicet quae moventur per torturam laminarum) in quibus videre eft continuum et graduatum nixum laminarum ad fe reftituendum.

3. Pannus, et fimilia filacea, extenduntur majorem in modum, et refiliunt citius dimiffa non refiliunt longius detenta.

4. Caro, quae furgit in ventofis, non eft tumor, fed violenta extenfio carnis integralis per attractionem.

5. Qualem rarefactionem tolleret aër (pro modo fcilicet violentiae) tali experimento elicere poffis. Accipe ovum vitreum, in quo fit foramen minutum: exfuge aërem anhelitu quantum potes; deinde affatim obtura foramen digito, et merge ovum in aquam ita obturatum. Poft tolle digitum, et videbis ovum attrahere aquam, tantum fcilicet, quantum exfuctum fuerit aëris, ut aër, qui remanfit, poffit recuperare exporrectionem fuam veterem, a qua fuerat vi diftractus, et extenfus. Memini autem intraffe aquam, quafi ad decimam partem contenti ovi. Etiam memini me reliquiffe ovum (poft exfuctionem) cera obturatum per diem integrum, ut experirer, fi per moram illam (quae certe nimis brevis erat ad experimentum justum) aër dilatatus figi poffet, nec curaret de reftitutione, ut fit in baculis et pannis. Sed cum tolleretur cera, aqua intrabat ut prius; etiam fi ovum appofitum fuiffet ad aurem, aër novus intrarat cum fibilo.

6. At qualem rarefactionem aqua fuftineat, poffit forte hoc modo deprehendi. Accipe folles: attrahe aquam, quantum impleat cavum follium: neque tamen eleva folles ad fummum, fed quafi ad dimidium. Deinde obftrue folles, et nihilo minus eleva cos paulatim; et videbis, quatenus ifta aqua recepta fe dilatari patiatur. Aut etiam per fiftulam, aut fyringam, attrahe nonnihil aquae; deinde foramen obtura, et embolum adhuc paulatim attrahe.

Sufpicor etiam fieri distractionem fpiritus aquae in conglaciatione; fed fubtilis eft hujus rei ratio. Primo, pro certo poni poffit, in omni excoctione (puta luti, cum fiunt lateres et tegulae, cruftae panis, et fimilium) multum ex pneumatico corporis exhalare, et evolare (ut paulo poft monftrabimus) atque inde neceffario fequi, ut partes craffiores per motum nexus magna ex parte (nam eft et alius motus,

E 2

de

1

Connexio.

Connexio.

de

quo nunc fermo non eft) se contrahant. Nam fublato fpiritu, nec alio corpore facile fubintrante, ne detur vacuum (ut loquuntur) in locum illum, quem occupabant fpiritus, fuccedunt partes; unde fit illa durities et contractio. Eadem prorfus ratione, fed modo contrario, videtur neceffario fequi, ut fpiritus in conglaciatione diftrahantur. Etenim partes craffiores per frigus contrahuntur; itaque relinquitur aliquod fpatium (intra clauftra corporis) occupandum: unde fequitur, fi aliud corpus non fuccedat, ut fpiritus praeinexfiftens per motum nexus diftrahatur tantum, quantum partes craffiores contrahantur. Sane id confpicitur in glacie, quod corpus interius reddatur rimofum, cruftulatum, et parum tumefcat; quodque ipfa glacies, non obftante infigni partium contractione, fit (in toto) levior quam ipfa aqua: idque dilatationi pneumatici merito attribui poffit.

TRANSEVNDVM ad dilatationes per deacervationem; quando, fcilicet, quod erat cumulatum et acervatum, fit applanatum. Iftae autem dilatationes pro pfeudodilatationibus habendae funt; dilatatio enim fit in pofitura partium, non in fubftantia corporis. Siquidem corpus manet in eadem denfitate fubftantiae; fed figuram nancifcitur ampliorem in fuperficie, minorem in profunditate.

I.

Dilatationes per deacervationem.

VRVM per malleationem in immenfum dilatatur, ut in auro foliato; item distractionem; ut in argenteis filis inauratis: inauratio enim fit in maffa antequam distrahatur.

per

2. Argentum etiam fit foliatum, licet non ad tam exquifitam tenuitatem quam aurum. Reliqua quoque metalla per malleationem dilatantur in bracteolas et lamellas tenues.

3. Cera, et hujufmodi, premuntur, et finguntur in oblinimenta tenuia.

4. Gutta atramenti in calamo dilatatur ad exarationem multarum literarum : quod et fit per penicillum in pigmentis, et vernice.

5. Crocus in parva quantitate magnam inficit quantitatem aquae.

ATQVE de dilatationibus, et rarefactionibus, et aperturis corporum, haec inquifita funto. Supereft jam ut de contrariis actionibus fimili diligentia inquiramus; id eft, de contractionibus, et condenfationibus, et claufuris corporum. Quam partem vifum eft feorfum tractare, eo magis, quod non omnes actiones ex hac parte fint reciprocae; fed nonnullae earum propriae, et per fe explicandae. Etiam, quamvis contraria ratione confentiant; tamen in experimentis valde diverfis inveftigantur, et fe confpicienda praebent.

Actioni dilatationis per introceptionem corporis alieni reciproca eft actio contractionis per emiffionem aut expreffionem corporis alieni: itaque de eo primo est inquirendum.

Contractiones per emiffionem aut depofitionem corporis introcepti.

Candem inftantias put quam
CON

ONSVLE inftantias de diatationibus per introceptionem, et oppone illis eafdem inftantias poftquam dilatationes refederint: in his intelligimus, ubi datur refidere.

2. Metalla

2. Metalla pura et perfecta, licet variis modis vexentur et alterentur, ut in fublimationibus, praecipitationibus, malagmatibus, diffolutionibus, calcinationibus, et hujufmodi; tamen (natura metallica cum aliis corporibus non bene conveniente) per. ignem et conflationem plerunque reftituuntur, et vertuntur in corpus quale prius. Eft autem condenfatio ifta minus vera, quia videtur effe nihil aliud quam emiffio et exclufio aëris, qui fe mifcuerat, aut aquarum, in quibus diffoluta erant, ad hoc, ut partes genuinae corporis metalli rurfus coire poffint. Neque tamen dubium eft, quin corpus longe minus fpatium occupet quam prius, fed minime videtur denfari fubftantia. Atque haec poteftas clavium, quae aperit et claudit, viget maxime in metallis. Etiam metalla impura, et marcafitae, atque minerae metallorum, eodem. modo (per ignem congregatis partibus homogeneis, et emiffa et exclufa fcoria, et purgamentis) depurantur. Etenim omne metallum purum denfius eft et ponderofius impuro.

3. Ad magis arctam autem condenfationem metallorum facit, fi metalla faepius. fufa, faepius in aquis extincta fint; unde magis obftinata fiunt, et indurefcunt. Vtrum vero pondere ipfo augeantur, pro ratione dimenfi, hactenus non conftat.. De eo fiat experimentum. Atque ifta induratio magis adhuc potenter fit per crebras folutiones et reftitutiones, quam per fufiones et extinctiones. Inquirendum etiam eft, in quali genere, aut mixtura aquarum, indurefcant magis..

4. Reperiuntur tamen modi mortificationum metallorum, id eft, prohibitionum, ne cum foluta et aperta fuerint, reftituantur. Id maxime cernitur in argento vivo; quod, fi ftrenue tundatur, et inter tundendum injiciatur parum terebinthinae, aut falivae hominis, aut butyri, mortificatur argentum vivum, et nancifcitur averfationem. et faftidium ad fe reftituendum.

Diligenter inquirendum de mortificationibus, hoc eft, de impedimentis refti- Mandatum. tutionum omnium metallorum. Magna enim debet effe antipathia eorum, quae prohibent ne ea coëant. Cumque omnis reftitutio ipforum fit genus quoddam condenfationis, pertinebit fcilicet cognitio privationis ad cognitionem formae.

Dilatationibus per fpiritum innatum fe expandentem non opponitur proprie actio Hiftoriaaliqua reciproca: cum contractio res aliena fit a fpiritu, qui non contrahitur, nifi cum aut fuffocatur, aut patitur, aut colligit fe (arietis inflar) ut fortius fe dilatet. Attamen commode hoc loco fubftituemus actionem illam, quae eft propria partium craffiorum, fed per accidens imputari debet fpiritui innato; ea eft, ubi per evolationem, five emiffionem fpiritus, contrahuntur et indurantur partes. Spiritus autem emittitur vel ex agitatione fua propria, vel folicitatus ab aëre ambiente, vel provocatus et irritatus ab igne, feu calore.

IDEM faciunt quoad attenuationem et emiffionem fpiritus, et actiones quae ex ea Commentatio. fequuntur, ignis five calor, et tempus five aetas. Verum aetas per fe curriculum eft folummodo, aut menfura motus. Igitur cum de aetate loquimur, intelligimus de virtute et operatione compofita ex agitatione fpiritus innati, et aëre ambiente, atque radiis coeleftium. Sed illud intereft, quod ignis et calor vehemens dilatet. corpora confertim, et fortiter, et vifibiliter; aetas autem, inftar caloris leniffimi, paulatim, et leniter, et occulto: fumi enim et vapores fcilicet fpiffi funt et confpicui, perfpirationes vero neutiquam; ut manifeftum eft in odoribus. Attamen magis fubtilis et exquifita eft ea corporum attenuatio et rarefactio, quae fit per aetatem, quam quae fit per ignem. Nam ignis praecipitans actionem, pneumaticum,

quod

Hiftoria.

Menitum.

Hiftoria.

quod in corpore eft, rapide evolare facit; humidum quoque quod praeparatum est in pneumaticum fubinde vertit, aque tale factum emittit: unde partes tangibiles fedulo fe interim et gnaviter conftipant, et non parum fpiritus (tanquam manu injecta) morantur et detinent. At aetas pneumaticum jam factum ad evolationem non urget fubito; unde fit ut illud diutius manens in corpore, quicquid in tenue digeri poffit, fenfim et feriatim praeparet, parum ex pneumatico jam facto placide et fucceffive interim evolante; adeo ut anticipet fere, et tanquam fallat conftipationem partium tangibilium. Quamobrem in diffolutione per aetatem, fub finem negotii, parum admodum tangibilis figitur et manet. Etenim pulvis ille putris, qui per longos annorum circuitus manet, tanquam confumptionis reliquiae (qualis in fepulchris et monumentis veftutis nonnunquam invenitur) res quafi nihili est, et omni incineratione, quae fit per ignem, minutior et magis deftitutus. Nam cineres etiam fuccum habent, qui poffit elici, et verti in fales: hujufmodi pulvis minime. Verum, quod ad inquifitionem praefentem pertinet, et cujus caufa haec dicta funt, certum eft fpiritum, quamdiu detinetur in corpore, partes tangibiles colliquare, intenerare, conficere, fubruere; verum ab ejus emiffione partes tangibiles continuo fe contrahere et conftipare.

I.

Contractiones per anguftationem partium craffiorum poft fpiritum emissum.

N fenectute cutes animalium corrugantur, et membra arefcunt.

2. Pyra et poma diu fervata rugas colligunt; nuces autem ita contrahuntur, ut non impleant teftam.

3. Cafei veteres in cortice exteriore efficiuntur rugofi. Ligna in trabibus, postibus, et palis, tractu temporis (praefertim fi ponantur viridia) contrahuntur in arctum, ut disjungantur et hient. Simile fit in globis luforiis.

4. Terra in magnis ficcitatibus divellitur, et in fuperficie fua plena rimarum efficitur etiam quandoque rimae tam in profundum penetrant, ut ad eruptionem aquarum caufam praebeant.

Nemo nugetur, aiens, iftam contractionem in deficcationibus nihil aliud effe, quam abfumptionem humidi. Nam fi id tantum ageretur, ut humidum in fpiritum verfum evolaret, deberent corpora manere in priore exporrectione et dimenfo fuo, et folummodo cava fieri, ut pumices, aut fuber; non autem localiter contrahi et minui dimenso fuo.

5. Lutum per fornaces cogitur in lateres et tegulas: at fi inftet calor vehemens, ut in medio fornacis, vertitur etiam nonnulla pars luti, et funditur in vitrum.

6. Ligna, fi fuffocetur flamma, vertuntur in carbones; materiam fcilicet magis fpongiofam et levem, quam ligna cruda.

7. Metalla pleraque fepulta in crucibulis inter prunas ardentes, et multo magis per fornaces reverberatorias, vertuntur in materiam friabilem, et calcinantur.

8. Complura fofilia et metalla, et ex vegetabilibus nonnulla, vitrificantur per ignes fortes.

9. Omnia quae affantur, fi ignem plus aequo tolerent, incarbonantur, et recipiunt fe in anguftius dimenfum.

10. Papyrus, membrana, lintea, pelles, et fimilia, per ignem non folum corrugantur in partibus, fed etiam fe complicant et convolvunt, et tanquam rotulan

tur in toto.

II. Lintea