stitutus esset, pro vago suo et soluto disputandi more, primum intulit exemplum virginis pulchræ dein equæ pulchræ, postremo ollæ fictilis pulchræ et affabre factæ: hoc ultimo exemplo Hippias commotus, dixit: Stomacharer certe, nisi humanitatis ratio me eo adigeret, cum quoquam disputare, qui exempla tam vilia et sordida allegaret. Cui Socrates, Te quidem ita decet, cum tam nitidis sis amictus vestibus, et pulchris calceis ; et alia per ironiam. Enimvero, illud pro certo asseri possit, grandia exempla haud optimam, aut tutissimam afferre informationem. Id quod exprimitur non insulse in pervulgata illa fabula de philosopho: qui cum stellas sublatis oculis intueretur, incidit in aquam: nam si oculos demisisset, stellas illico in aqua videre potuisset; verum suspiciens in cœlum, aquam in stellis videre non potuit. Eodem modo sæpe accidit, ut res minutæ et humiles plus conferant ad notitiam grandium, quam grandes ad notitiam minutarum. Bene siquidem notavit Aristoteles, cujusque rei naturam in portionibus ejus minimis optime cerni. Quam ob causam, reipublicæ naturam perscrutatur primo in familia, et in simplicissimis combinationibus societatis (mariti scilicet et uxoris, parentum et liberorum, domini et servi) quæ in quolibet tuguriolo occurrunt. Simili plane ratione natura hujusce magnæ civitatis (universitatis nimirum rerum) ejusque dispensatio, in prima quaque symbolizatione et minimis rerum portionibus investiganda est: uti fieri videmus, quod secretum illud naturæ (habitum pro maximo) de verticitate ferri, tactu magnetis exciti, ad polos, se conspiciendum præbuit, non in vectibus ferreis, sed in acubus.

Ego vero, si quod sit mei pondus judicii, sic plane statuo; historiæ mechanicæ usum erga philosophiam naturalem, esse maxime radicalem et fundamentalem. Talem intelligo philosophiam naturalem, quæ non abeat in fumos speculationum subtilium, aut sublimium: sed quæ efficaciter operetur, ad sublevanda vitæ humanæ incommoda. Neque enim ad præsens tantum juvabit, nectendo et transferendo observationes unius artis in usum aliarum, et inde novas commoditates eliciendo; quod necesse est fieri, cum experi,

menta diversarum artium in unius hominis observationem et considerationem venient; sed porro ad causas rerum indagandas, et artium axiomata deducenda, lucidiorem facem accendet, quam hactenus unquam affulsit. Quemadmodum enim ingenium alicujus haud bene noris, aut probaris, nisi eum irritaveris; neque Proteus se in varias rerum facies vertere solitus est, nisi manicis arcte comprehensus; similiter etiam natura arte irritata ex vexata se clarius prodit, quam cum sibi libera permittitur.

Antequam vero hoc membrum historiæ naturalis (quod mechanicum atque experimentale vocamus) dimittamus, illud adjiciendum: corpus talis historiæ, non solum ex artibus ipsis mechanicis, verum et ex operativa parte scientiarum liberalium, ac simul ex practicis compluribus (quæ in artem non coaluerunt) confici debere, ut nihil utile prætermittatur, quod ad informandum intellectum juvat. Atque hæc est historiæ naturalis partitio prima.

CAPUT TERTIUM.

Partitio Historia Naturalis secunda, ex usu et fine suo, in Narrativam et Inductivam: quodque finis nobilissimus Historia Naturalis sit, ut ministret et in ordine sit ad condendam Philosophiam: quem finem intuetur inductiva. Partitio Historic Generationum in Historiam Cœlestium: Historiam Meteororum: Historiam Globi Terræ et Maris: Historiam Massarum sive Collegiorum Majorum: et Historiam Specierum sive Collegiorum Minorum.

Historia naturalis, ut subjecto triplex (quemadmodum diximus) ita usu duplex est adhibetur enim, aut propter cognitionem rerum ipsarum, quæ historiæ mandantur; aut tanquam materia prima philosophiæ. Atque prior illa, quæ aut narrationum jucunditate delectat, aut experimentorum usu juvat, atque hujusmodi voluptatis, aut fructus gratia quæsita est, longe inferioris notæ censenda, præ ea, quæ inductionis

veræ et legitimæ sylva sit atque supellex, et primam philosophiæ mammam præbeat. Rursus itaque partiemur bistoriam naturalem in narrativam et inductivam: hanc autem posteriorem inter desiderata ponimus. Neque vero aciem mentis alicujus perstringant, aut magna antiquorum nomina, aut magna recentium volumina. Satis enim scimus, haberi historiam naturalem mole amplam, varietate gratam, diligentia sæpius curiosam. Attamen si quis ex ea fabulas, et antiquitatem, et auctorum citationes, et inanes controversias, philologiam denique et ornamenta eximat (quæ ad convivales sermones hominumque doctorum noctes, potius quam ad instituendam philosophiam sint accommodata) ad nil magni res recidet. Longe autem profecto abest ab ea historia, quam animo metimur. Primo enim desiderantur duæ illa historiæ naturalis partes (de quibus modo diximus) præter-generationum, et artium, in quibus nos plurimum ponimus: deinde in tertia illa (quæ reliqua est) parte generali, nimirum de generationibus, uni tantum ex quinque partibus ejus satisfacit. Siquidem historiæ generationum constituuntur partes subordinatæ quinque: prima cœlestium, quæ phænomena ipsa sincera complectitur, atque separata a dogmatibus: secunda meteororum (annumerando etiam cometas) et regionum, quas vocant, aëris : neque enim de cometis, meteoris ignitis, ventis, pluviis, tempestatibus, et reliquis, invenitur aliqua historia, qua ullius sit pretii. Tertia terræ et maris (quatenus sunt universi partes integrales) montium, fluminum, æstuum, arenarum, sylvarum, insularum, denique figuræ ipsius continentium prout exporriguntur; in his omnibus, potius naturalia inquirendo et observando, quam cosmographica. Quarta, de massis materiæ communibus, quas collegia majora vocamus (vulgo elementa dicuntur); neque enim de igne, aëre, aqua, terra, eorumque naturis, motibus, operibus, impressionibus, narrationes reperiuntur, qua corpus aliquod historiæ justum constituant. Quinta et ultima, de collectionibus materiæ exquisitis, qua a nobis collegia minora, vulgo species appellantur. In hac autem postrema sola, industria scriptorum enituit; ita

tamen ut potius luxuriata sit in superfluis (iconibus animalium, aut plantarum, et similibus intumescens) quam solidis et diligentibus observationibus ditata, quæ ubique in historia naturali subnecti debeant. Atque, ut verbo dicam, omnis, quam habemus, naturalis historia, tam inquisitione sua, quam congerie, nullo modo in ordine ad eum, quem diximus, finem (condendæ scilicet philosophia) aptata est. Quare historiam inductivam desiderari pronunciamus. Atque de naturali historia hactenus.

CAPUT QUARTUM.

Partitio Historia Civilis, in Ecclesiasticam, Literariam, et (quæ generis nomen retinet) Civilem: quodque Historia Literaria desideretur: ejus conficiendæ præcepta.

Historiam civilem in tres species recte dividi putamus: primo sacram, sive ecclesiasticam: deinde eam, quæ generis nomen retinet, civilem: postremo literarum et artium. Ordiemur autem ab ea specie, quam postremo posuimus, quia reliquæ duæ habentur; illam autem inter desiderata referre visum est. Ea est historia literarum : atque certe historia mundi si hac parte fuerit destituta, non absimilis censeri possit statuæ Polyphemi, eruto oculo; cum ea pars imaginis desit, quæ ingenium et indolem personæ maxime referat. Hanc licet desiderari statuamus, nos nihilominus minime fugit, in scientiis particularibus jurisconsultorum, mathematicorum, rhetorum, philosophorum, haberi levem aliquam mentionem, aut narrationes quasdam jejunas, de sectis, scholis, libris, auctoribus, et successionibus hujusmodi scientiarum; inveniri etiam de rerum et artium inventoribus tractatus aliquos exiles et infructuosos; attamen justam atque universalem literarum historiam nullam adbuc editam asserimus. Ejus itaque et argumentum, et conficiendi modum, et usum proponemus.

Argumentum non aliud est, quam ut ex omni me

moria repetatur, quæ doctrinæ et artes, quibus mundi ætatibus et regionibus floruerint. Earum antiquitates, progressus, etiam peragrationes per diversas orbis partes (migrant enim scientiæ, non secus ac populi) rursus declinationes, obliviones, instaurationes commemorentur. Observetur simul per singulas artes inventionis occasio et origo; tradendi mos et disciplina; colendi et exercendi ratio et instituta. Adjiciantur etiam sectæ et controversiæ maxime celebres, quæ homines doctos tenuerunt; calumniæ, quibus patuerunt; laudes et honores, quibus decoratæ sunt. Notentur auctores præcipui, libri præstantiores, scholæ, successiones, academiæ, societates, collegia, ordines; denique omnia, quæ ad statum literarum spectant. Ante omnia etiam id agi volumus (quod civilis historiæ decus est, et quasi anima) ut cum eventis causæ copulentur videlicet ut memorentur naturæ regionum ac populorum; indolesque apta et habilis, aut inepta et inhabilis ad disciplinas diversas; accidentia temporum, quæ scientiis adversa fuerint aut propitia; zeli et mixturæ religionum; malitiæ et favores legum; virtutes denique insignes et efficacia quorundam virorum, erga literas promovendas, et similia. At hæc omnia ita tractari præcipimus, ut non, criticorum more, in laude et censura tempus teratur; sed plane historice res ipsæ narrentur, judicium parcius interponatur.

De modo autem hujusmodi historiæ conficiendæ, illud imprimis monemus; ut materia et copia ejus, non tantum ab historiis et criticis petatur, verum etiam ut per singulas annorum centurias, aut etiam minora intervalla, seriatim (ab ultima antiquitate facto principio) libri præcipui, qui per ea temporis spatia conscripti sunt, in consilium adhibeantur; ut ex eorum non perlectione (id enim infinitum quiddam esset) sed degustatione, et observatione argumenti, styli, methodi, genius illius temporis literarius, veluti incantatione quadam, a mortuis evocetur.

Quod ad usum attinet, hæc eo spectant; non ut honor literarum et pompa per tot circumfusas imagines celebretur; nec quia pro flagrantissimo, quo literas prosequimur, amore, omnia, quæ ad earum