sit asperrimus atque infensissimus: quarum altera est inquisitio in eum curiosa, altera, admonitio salutaris et libera. Neque auxilio fuerit, si illa inquisitio fiat tantum contemplationis aut spectandi gratia, tanquam arbore conscensa, absque omni animi malignitate; neque rursus, si admonitio illa, multa cum suavitate et dexteritate adhibeatur ; verum utcunque non tolerant orgia, aut Pentheum, aut Orpheum. Postremo, illa confusio personarum Jovis et Bacchi, ad parabolam recte traduci potest; quandoquidem res gestæ nobiles et claræ, atque merita insignia et gloriosa, interdum a virtute et recta ratione, et magnanimitate, interdum autem a latente affectu, et occulta cupiditate (utcunque famæ et laudis celebritate utraque res pariter gaudeat) proveniant; ut non facile sit distinguere facta Dionysi a factis Jovis.

Verum in theatro nimis diu moramur; transeamus ad palatium animi; cujus limina majori cum veneratione et cura ingredi convenit.

Partitio Scientiæ in Theologiam et Philosophiam. Partitio Philosophiæ in doctrinas tres; de Numine, de Natura, de Homine. Constitutio Philosophiæ primæ, ut matris communis omnium.

HISTORIA Omnis (rex optime) humi incedit, et ducis potius officio, quam lucis, perfungitur: poësis autem doctrinæ tanquam somnium: res dulcis et varia, et volens videri aliquid in se habere divini; quod etiam somnia vendicant. Verum jam tempus est mihi, ut evigilem, et me humo attollam, philosophiæ et scientiarum liquidum æthera secans.

Scientia aquarum similis est: aquarum aliæ descendunt cœlitus, aliæ emanant e terra. Etiam scientiarum primaria partitio sumenda est ex fontibus suis: Horum alii in alto siti sunt, alii hic infra. Omnis enim

scientia duplicem sortitur informationem. Una inspiratur divinitus, altera oritur a sensu. Nam quantum ad illam, quæ docendo infunditur, scientiam; cumu-c lativa ea est, non originalis; sicut etiam fit in aquis, quæ præter fontes primarios, ex aliis rivulis in se receptis augescunt. Partiemur igitur scientiam, in the-r ologiam et philosophiam. Theologiam hic intelligimus inspiratam sive sacram; non naturalem, de qua paulo post dicturi sumus. At illam (inspiratam nimirum) ad ultimum locum, reservabimus, ut cum ea sermones nostros claudamus; cum sit portus et sabbatum humanarum contemplationum omnium.

Philosophiæ autem objectum triplex, Deus, natura, r homo: et triplex itidem radius rerum. Natura enim percutit intellectum radio directo; Deus autem prop-p ter medium inæquale (creaturas scilicet) radio refracto; homo vero sibi ipsi monstratus et exhibitus, radio reflexo. Convenit igitur partiri philosophiam in doctrinas tres; doctrinam de Numine, doctrinam de natura, doctrinam de homine. Quoniam autem partitiones scientiarum non sunt lineis diversis similes, quæ coëunt ad unum angulum; sed potius ramis arborum, qui conjunguntur in uno trunco (qui etiam truncus ad spatium nonnullum integer est et continuus, antequam se partiatur in ramos;) idcirco postulat res, ut priusquam prioris partitionis membra persequamur, constituatur una scientia universalis, quæ sit mater reliquarum, et habeatur in progressu doctrinarum, tanquam portio viæ communis, antequam viæ se separent et disjungant. Hanc scientiam, philosophiæ primæ, sive etiam sapientiæ (quæ olim rerum divinarum atque humanarum scientia definiebatur) nomine insignimus. Huic autem scientiæ nulla alia opponitur; cum ab aliis scientiis, potius li- · mitibus, intra quos continetur, quam rebus et subjecto, differat, fastigia scilicet rerum tantummodo tractans. Hanc ipsam utrum inter desiderata reponere oporteat, hæsito; sed arbitror tamen poni debere. Equidem invenio farraginem quandam et massam inconditam doctrinæ ex theologia naturali, ex logica, ex partibus quibusdam physicæ (veluti de prin

eipiis, et de anima) compositam et congestam, et sublimitate quadam sermonis hominum, qui se ipsos admirari amant, tanquam in vertice scientiarum colloca-) •cl tam. Nos vero, misso fastu, id tantum volumus, ut designetur aliqua scientia, quæ sit receptaculum axiomatum, quæ particularium scientiarum non sint propria, sed pluribus earum in commune competant.

d

q

5

Plurima autem id genus axiomata esse nemo ambigat. Exempli gratia, Si inæqualibus æqualia addas, omnia erunt inæqualia: regula est ex mathematicis; eadem et in ethicis obtinet, quatenus ad justitiam distributivam; siquidem in justitia commutativa, ut paria imparibus tribuantur, ratio æquitatis postulat; at in distributiva, nisi imparia imparibus præstentur, iniquitas fuerit maxima. Quæ in eodem tertio conveniunt, et inter se conveniunt: regula est itidem ex mathematicis ; verum simul tam potens in logica, ut syllogismi sit fundamentum. Natura se potissimum prodit in minimis: regula est in physicis, tam valida, ut etiam Democriti atomos produxerit; veruntamen eam recte adhibuit Aristoteles in politicis, qui contemplationem reipublicæ orditur a familia. Omnia mutantur, nil interit: regula itidem in physicis hoc modo prolata; Quantum naturæ, nec minuitur, nec augetur: eadem competit theologiæ naturali, sic variata; Omnipotentiæ sunt opera, aliquid ex nihilo facere, et aliquid in nihilum redigere: quod etiam Scriptura testatur, Didici, quod omnia opera, quæ fecit Deus, perseverent in per-19 petuum; non possumus eis quicquam addere, nec auferre. Interitus rei arcetur per reductionem ejus ad principia: regula est in physicis; eadem valet in politicis (ut recte notavit Machiavellus) cum illa, quæ interitum rerumpublicarum maxime prohibent, nihil aliud fere sint, quam reformatio earum, et reduction ad antiquos mores. Putredo serpens magis contagiosa est, quam matura: regula est in physicis, eadem in-t signis etiam in moralibus; cum homines profligatissier mi et maxime facinorosi, minus corruptelæ inferant ad publicis moribus, quam qui aliquid videntur habere e sanitatis et virtutis, et ex parte tantum sunkenis

Quod conservativum est forma majoris, id activitate

T

potentius regula est in physicis. Etenim, ut mom abe scindatur ipse rerum nexus, nec detur (ut loquuntur) vacuum,facit ad conservandam fabricam universit Ut vero gravia congregentur ad massam terræ, facit ad conservandam tantum regionem densorum. Ita que prior motus posteriorem domat. Eadem tenet in politicis. Nam quæ faciunt ad conservandam ipsam politiam in sua natura, validiora sunt, quam quæ ad bene esse particularium in republica membrorum con ducunt. Similiter eadem locum habet in theologia Etenim in theologicis virtutibus, charitas, quæ est vir tus maxime communicativa, præ reliquis omnibus eminet. Augetur vis agentis per antiperistasin contra rii: regula est in physicis. Eadem mira præstato in politicis; cum omnis factio, ex contraria ingruentes vehementer irritetur. Tonus discors in concordem actutum desinens, concentum commendat: regula est musicæ. Eadem in ethicis et affectibus obtinet. Tropus ille musicus, a clausula aut cadentia (quam vocant) cum jamjam adesse videatur, placide elas bendi; convenit cum tropo rhetorico expectationem eludendi. Fidium sonus tremulus eandem affert, auri bus voluptatem, quam lumen, aquæ aut gemmæ insiliens, oculis; 13 mia

I

191199

2 sq

Splendet tremulo sub lumine pontus. Organa sensuum cum organis reflexionum conveniunt Hoc in perspectiva locum habet; oculus enim similis speculo sive aquis. Et in acoustica; instrumentum enim auditus obici intra cavernam simile.Hæc pauca enumerasse sufficiet ad exempla. Quinimo magia Persarum (quæ in tantum est celebrata) in eq potissimum versabatur, ut architecturas et fabricas rerum naturalium, et civilium, symbolizantes notareti Neque hæc omnia, quæ diximus, et alia hujus generisy similitudines meræ sunt (quales hominibus fortasse parum perspicacibus videri possint) sed plane una eademque naturæ vestigia aut signacula, diversis ma4 teriis et subjectis impressa. Atque hæc res adhuc sedulo tractata non est. Invenias fortasse in seriptisp quæ ab ingeniis celsioribus promanarunt, hujusmodi